Yaşayan koleksiyonuyla Atlı Köşk

İstanbul, Emirgân’daki Sakıp Sabancı Müzesi’ni (SSM) ziyaret edenler bilir. Burada stant gezerken kendinizi bir anda pencerenin önünde, bahçeye ve Boğaz’a bakarken bulursunuz. Görüntü adeta içerideki sanat yapıtlarıyla yarış halindedir. İstanbul’un bu hoş müzesinin ayrılmaz modülüyse önündeki at heykeliyle özdeşleşen köşküdür. 2002’de Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi olarak ziyarete açılan Atlı Köşk bir müddettir onarım çalışmaları nedeniyle kapalıydı. Onarım tamamlandı, yapının zelzele dayanıklılığını arttırmak emeliyle sabitleme sistemleri yenilendi. Geçen günlerde tekrar ziyarete açılan köşkü gezme fırsatı bulduk.

Atlı Köşk’ten içeri adım attığınızda aslında yüzlerce yıllık bir geçmişin de izlerini sürmeye başlıyorsunuz. Girişteki tarihçeden 1840’larda Atlı Köşk’ün yerinde bir sahilhane olduğunu öğreniyoruz. 1925’te yapının o günkü sahibi Prens Mehmed Ali Hasan burayı yıkarak yerine İtalyan mimar Edoardo De Nari’ye yeni bir köşk projesi çizdiriyor. Ve köşk 1951’de Hıdiv ailesinden içindeki mobilyalar ve dekoratif nesnelerle birlikte Hacı Ömer Sabancı tarafından alınıyor. Hacı Ömer Sabancı ailesiyle birlikte yazları burada geçirmeye başlıyor. Heykeltıraş Louis-Joseph Daumas imzalı meşhur bronz at heykeli de bu devirde bahçeye yerleştiriliyor.

Hacı Ömer Sabancı’nın hayatını kaybetmesinin akabinde köşk bir mühlet boş kalıyor, ta ki 1978’de Sakıp Sabancı ve ailesi taşınana kadar. Bu ihtişamlı müze konutun temelleri de o yıllarda atılıyor. Burada ağırlananlar ortasında kimler yok ki; eski ABD Başkanı Jimmy Carter, eski Fransa Başbakanı Raymond Barre, Japonya prensi ve prensesi Mikasa…

1998’de köşk, ailenin deyişiyle ‘eserler tarafından istila edilince’ müze olarak kullanılmak üzere Sabancı Üniversitesi’ne tahsis ediliyor. O yıl Sakıp Sabancı’nın sınır koleksiyonu New York’taki Metropolitan Müzesi’nde sergileniyor. 2002’de de Atlı Köşk ve yeni eklenen çağdaş galerileri ziyarete açılıyor.

Tarih bilgimizi tazeledikten sonra odaları gezmeye başlıyoruz. Köşkte halısından avizesine koleksiyonda olan fakat depoda tutulan modüllerle yeni bir oda daha oluşturulmuş. Daha varlıklı bir teşhir hedefiyle eklenen odada vaktinde köşkte kullanılmış olan, şimdiyse Sakıp Sabancı’nın ailesinden uzun vadeli ödünç alınan ihtişamlı yapıtları de görebiliyorsunuz. Sütunlu vazolar, duvar tabakları üzere… Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçişte kıymetli rol üstlenen ve üretken bir
ressam olan son halife Abdülmecit Efendi’nin tabloları da burada sergileniyor.

YEMEĞE KİM DAVETLİ?

Pembe Oda’yı gezerken SSM Fotoğraf Koleksiyonu ve Stantlar Yöneticisi Hüma Arslaner küçük bir anekdot anlatıyor: “Türkan Hanım’la Sakıp Bey’in zımnî bir şifresi varmış. Sakıp Bey konuta geldiğinde o sırada meskende konuk varsa hangi odada oturduklarına bakarak konukların yemeğe davetli olup olmadıklarını anlıyormuş. Şayet Pembe Oda’dalarsa yemeğe davetli değillermiş. Şayet Mavi Oda’dalarsa Sakıp Bey, yemek vakti rahatlıkla ‘Buyurun yemeğe’ diyormuş.”

Pembe Oda’da Feyhaman Duran ve Halil Paşa’nın tabloları duvarları süslüyor. Bu ortada artık köşkteki saatler de çalışıyor. Recep Usta (Gürgen) hepsini tek tek tamir etmiş. Arslaner saat ustasının ne kadar ihtimamlı bir çalışma yürüttüğünü “Saatlerle inanılmaz bir bağlantı kuruyor ve adeta romantizm yaşıyor” diyerek anlatıyor. Sonra da boş bir rafı göstererek tatlı bir serzenişle “Hâlâ iki saatimiz kendisinde” diyor. Odaları gezerken her detayda 19’uncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı’daki Batılılaşma sürecinin mimariye ve iç dekorasyona yansımalarını görebiliyorsunuz.

Köşkün ikinci katındaysa kitap sanatları ve sınır koleksiyonu var. Koleksiyonun yöneticisi Dr. Ayşe Aldemir, merdivenleri çıkarken Sakıp Sabancı’nın koleksiyon oluşturmaya yurtdışı iş seyahatleri sırasında karar verdiğini anlatıyor. Her gittiği yerde birinci gün programın müze seyahatleriyle başlaması Sakıp Bey’in dikkatini çekiyor. Ve şöyle diyor: “Bana evvel nasıl bir mirasın üzerinde oturduklarını gösteriyorlardı.” Bu durum onu o kadar etkiliyor ki; “Benim de çok değerli bir mirasım var” diyerek eser alımına başlıyor.

Sakıp Sabancı sanatlı elyazması kitaplar koleksiyonu yapmaya Sultan II. Mahmut’un yazdığı bir levhayı satın alarak başlamış. Sakıp Sabancı Kitap Sanatları ve Sınır Koleksiyonu’nda, 14’üncü yüzyıl sonlarından 20’nci yüzyıla kadar uzanan müddette hazırlanmış sanatlı elyazması Kuran-ı Kerim nüshaları ve dua kitapları, Osmanlı hattatlarının ayet ve hadisleri, güzel sözleri farklı çizgi karakterlerinde yazdıkları kıt’a, murakka ve levhalar, Osmanlı padişahlarının tuğralarıyla donanmış, kimileri tezhipli resmi dokümanların yanı sıra hattatların yazı araçları var.

Köşk pazartesi hariç 10.00-18.00 saatleri ortası gezilebiliyor. Salı günleri fiyatsız. Bu ay sonuna kadar tam bilet yüzde 30 indirimli.

BAYRAK DEĞİŞİMİ

2003 yılından bu yana Sakıp Sabancı Müzesi’ne vizyoner bir liderlik yapan Dr. Nazan Ölçer, 3 Şubat 2025 itibariyle misyonunu Sabancı Üniversitesi Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahu Antmen’e devredecek. Antmen 2018’den bu yana müze yönetim kurulu üyesi olarak da misyon yapıyordu.