Şöyle bir düşünün… Sabah uyandığınız andan bu yana ellerinizi, yüzünüzü, saçınızı kaç sefer havluyla kuruladınız? Pekala havlunuz hakikaten pak miydi? Birden fazla kişi havlularını haftada bir yıkadığını söylese de Hindistan’da yapılan bir araştırmada 100 iştirakçinin üçte biri havlularını ayda bir yıkadıklarını söyledi. İngiltere’de yapılan bir ankete katılan az sayıda kişi ise havlularını yılda yalnızca bir sefer yıkadıklarını itiraf etti.
Sorun şu ki çıplak gözle bakıldığında pak görünen havlular, milyonlarca mikroba mesken sahipliği yapıyor. Araştırmalar havluların kısa mühlet içinde insanın derisinde ve bağırsaklarında bulunan bakterilerle kontamine olduğunu gösteriyor. Çünkü ne kadar yıkanırsak yıkanalım, cildimiz bakterilerden büsbütün arınmıyor ve kurulandığımızda bu bakterilerin bir kısmı havlumuza da bulaşıyor. Hepsi bu da değil. Hava yoluyla taşınan mantarlar ve bakteriler de asılı durdukları yerde havlu liflerine tutunabiliyor. Bir de çamaşırları yıkamak için kullandığımız suda bulunan bakteriler var elbette.
Japonya’da kimi meskenlerde bir gün evvel banyo yapmak için kullanılan suyun sonraki gün çamaşır için kullanılması üzere bir adet var. Tokushima Üniversitesi’nde yapılan araştırmada, bu uygulama sayesinde su tasarrufu yapıldığı lakin banyo suyundaki bakterilerin birçoğunun yıkanan havlu ve giysilerin üzerinde kaldığı görüldü.
Tabii bir de havluları tuvalette ya da banyoda klozetin yakınında asılı bırakanlar var… Burada durum maalesef çok daha makus. Çünkü sifonun her çekilişi tuvaletteki bakterilerin yanı sıra idrar ve dışkı kalıntılarının havaya saçılmasına ve yakınlardaki havluların üzerine inmesine yol açıyor. Bu mikroplar vakitle havluların üzerinde imgeyi değiştiren biyolojik bir katman oluşturmaya başlıyor. Daima yıkansa bile, havluların üzerindeki bakteriler, aşağı üst iki ay sonra pamuklu kumaşın renginin değişmesine ve daha donuk görünmesine neden oluyor.
Tahmin edilebileceği üzere havlunun üzerindeki bakterilerin toplam sayısı ve çeşitleri, o meskendeki bireylerin çamaşır alışkanlıklarına bağlı olarak değişiyor. Pekala havlularımızın üzerindeki bakteriler konusunda endişelenmeli miyiz?
ABD’nin Boston kentinde bulunan Simmons Üniversitesi Konutta ve Toplumda Hijyen ve Sıhhat Merkezi’nin yöneticisi olarak misyon yapan biyoloji profesörü Elizabeth Scott, BBC’ye yaptığı açıklamada, havlu yıkama alışkanlıklarıyla ilgili çalışmaların mikropların meskenin içinde nasıl yayıldığına dair kıymetli ayrıntılar ortaya koyduğunu söyledi. Scott, “Mikroplar doğal halde havluların üzerinde bulunmuyor. Bize havlularımız yoluyla ziyan veren her şey insan kaynaklı” dedi.
Çeşitli virüs ve mantarların yanı sıra, insanın derisinde yaşayan 1000 farklı bakteri çeşidi bulunuyor. Bunların birçok bizi düşman bakterilerin yol açtığı enfeksiyonlara karşı koruyan, günlük hayatta maruz kaldığımız birtakım kimyasalları parçalayan ve bağışıklık sistemlerimizin gelişiminde değerli bir rol oynayan yararlı bakteriler.
Havlularda yaşayan bakterilerin birçoğu da derimizde ve yaşadığımız ortamlarda karşımıza çıkan tiplerden. Bunlar ortasında birçok vakit insan bağırsağında görülen Stafilokok bakterisi ile Escherichia coli’nin yanı sıra tavuk üzere besinler yoluyla bulaşan hastalıkların ve ishalin en önemli sebepleri ortasında sayılan Salmonella ve Şigella bakterileri öne çıkıyor.
Ancak bu bakterilerin kimileri tıpkı vakitte fırsatçı patojenler. Olağan şartlarda zararsız kabul edilen bu canlılar, kesikler üzere daha fazla ziyana yol açabilecekleri yerlere girdiklerinde çeşitli toksinler üretebiliyor ya da bağışıklık sistemi zayıf şahıslarda enfeksiyona yol açabiliyor.
Cildimiz enfeksiyona karşı doğal bir bariyer oluşturuyor. Bakterilere ve patojenlere karşı birinci savunma çizgimiz cildimiz olduğundan havlumuzdan cildimize bakteri transferi olması çok da tasa verici bir durum değil. Lakin bir havluyla yıkanmanın, ovalanmanın ve kurulanmanın, cildin bariyer işlevinin bozulmasına yol açabildiğini gösteren çalışmalar da var.
Ancak asıl büyük sorun, kurulama sırasında havludan elimize geçen bakterilerin, elimizden de ağzımıza, burnumuza ve gözlerimize bulaşması. Bu da ellerimizi kurulamak için kullandığımız havluların, başka havlulara kıyasla daha pak tutulması gerektiği manasına geliyor. Dahası ellerimizi, tabaklarımızı ve tezgâh üzere yüzeylerimizi kurulamak için kullandığımız el havlularının besinlerdeki patojenlerin taşınmasında kıymetli bir rol oynadığını da hatırlatalım.
Scott, Salmonella, Norovirüs ve E.coli üzere mide ve bağırsak enfeksiyonlarının hepsinin havlular yoluyla bulaşabilir olduğunu belirtti. Dahası Covid-19 üzere virüsler de pamuklu yüzeylerde 24 saat yaşayabiliyor. Fakat kontamine yüzeylere temas yoluyla bulaş, virüsün yayılmasının temel yollarından biri değil. Lakin mpox üzere temas yoluyla bulaşan virüsler de mevcut. Bu nedenle sıhhat yetkilileri, bu cins virüslerle enfekte olmuş bireylerin havlu, çarşaf üzere eşyalarının kullanılmaması konusunda uyarıyor.
Araştırmalar ayrıyeten siğil ve nasırların yaygın sebeplerinden olan insan papillomavirüslerinin de ortak kullanılan havlular yoluyla yayılabileceğini gösteriyor. Hakikaten hastanelerde ve kamusal tuvaletlerde yine kullanılabilen el havluları yerine kâğıt havluların ve el kurutma aygıtlarının kullanılmasının sebebi de bu. Lakin hangi seçeneğin daha inançlı olduğuna dair araştırma sonuçları net değil.
Ama şu kadarını söylemek mümkün: Bir havluyu ne kadar uzun müddet kullanırsak havlunun nemli kalma mühleti de o kadar uzuyor. Havlu nemli kaldıkça mikroplar için daha elverişli bir ortam haline geliyor ve ziyanlı mikropların üreme bahtını artırıyor.
Öte yandan Scott ve çalışma arkadaşlarına nazaran, havlu hijyeni, dünyanın karşı karşıya olduğu en büyük sıhhat meselelerinden biriyle baş etmeye de yardım edebilir.
Şöyle ki MRSA üzere antibiyotiğe dirençli bakterilerin kimileri, kontamine olmuş objelere temas yoluyla bulaşabiliyor. Cardiff Üniversitesi’nde farmasötik mikrobiyoloji dersleri veren Jean-Yves Maillard, BBC’ye yaptığı açıklamada, havluları sistemli yıkamak üzere tedbirlerin bakteri enfeksiyonlarını ve hasebiyle antibiyotik kullanımını azaltabileceğini belirterek, “Ev hijyeninin tüm olayı önlemedir ve tedbire tedaviden daha iyidir” diye konuştu.
Peki havlularımızı ne sıklıkla yıkamalıyız?
Havluların haftada bir defa yıkanmasını tavsiye etse de bunun kesin bir kural olmadığını söyleyen Scott, “Bir kişi hastaysa, kusuyorsa ve ishal olmuşsa haftada 1, çok da manalı bir sıklık değil. Bu türlü bir durumda hasta kişinin kendine ilişkin bir havlusu olmalı ve o havlu her gün yıkanmalı. Amaçlı hijyen derken bunu kastediyoruz. Riskle ortaya çıktığı noktada baş ediyorsunuz” diye devam etti.
Örneğin Hindistan’da yapılan araştırmada iştirakçilerin yüzde 20’si, havlularını haftada iki kere yıkadıklarını söyledi.
Hijyen tedbirleri yoluyla risk idaresini öngören amaçlı hijyen stratejisi, Global Hijyen Kurulu ve Milletlerarası Konut Hijyeni Bilimsel Forumu bünyesindeki araştırmacılar tarafından geliştiriliyor. Hijyen hayatın her kademesinde dikkat edilmesi gereken bir durum olmakla birlikte, gayeli hijyen bu uygulamaların hayati kıymet taşıdığı vakitlere ve yerlere odaklanıyor.
Scott, havluların konuttaki başka eşyalardan daha sıcak suyla (40-60 santigrat derece), daha uzun müddet ve birden fazla durumda antimikrobiyal deterjan ilavesiyle yıkanması gerektiğini belirtti. Deterjanlar bakterilerin havlulara tutunmasını önlemeye yardımcı olurken kimi virüslerin de aktifliğini ortadan kaldırıyor. Bununla birlikte çamaşırları sık sık yüksek sıcaklıkta ve uzun mühlet yıkamanın bir öteki sonucunun etrafa verilen ziyan olduğunu da vurgulamak gerek.
Öte yandan düşük sıcaklıktaki yıkamalarda makineye enzim ya da çamaşır suyu eklemek de havlular üzerindeki mikroplarla savaşmaya yardımcı oluyor. Hindistan’da yapılan araştırmada çamaşırları deterjanla yıkayıp durulama evresinde bir dezenfektan kullanmanın ve havluları güneş altında kurutmanın, bakteri ve mantar yükünü azaltmanın en tesirli yolu olduğu görüldü.
Scott, konut hijyeninin tıpkı aşılama üzere diğerlerinin sıhhatini da önemseyen fedakârca bir hareket olduğunu belirterek, “Kendinizi korumak için atacağınız her küçük adımla etrafınızdakileri de korursunuz. Biz buna delikli İsviçre peyniri modeli diyoruz. Her bir hijyen dilimi, peynirdeki deliklerden birini kapatıyor ve patojenlerin ilerleme riskini azaltıyor. Havlular bu işin sahiden küçük bir kesimi. Ancak havlular çok kesin riskler taşıyorlar ve bu problemle başa çıkmak aslında çok kolay” dedi.