Son devirde ‘gaslighting’ sözü hem günlük konuşmalarda hem de toplumsal medyada gündemden düşmüyor. Akıl sıhhatine verilen kıymetin ve bu mevzudaki farkındalığın artmasıyla bu çeşit kavramlar hayatımızın bir modülü haline geldi. Lakin bu durum, olur olmaz her şeyi ‘gaslighting’ olarak nitelendirip bağlardaki problemleri açmaza götürme riskini de beraberinde getiriyor.
Önümüzdeki günlerde raflarla buluşacak olan “They’re not Gaslighting You” (Onlar Size Gaslighting Uygulamıyor) kitabının müellifi çift terapisi Isabelle Morley, Business Insider’a yaptığı açıklamada, “Eğer uzmanların kullandığı klinik manası olan bir tabire başvurup yaşanan tüm meseleler için karşınızdaki kişiyi suçlarsanız, kendinizi yaptıklarınızı düşünme ve olumlu manada büyüme bahtından yoksun bırakmış olursunuz” dedi.
Bu bağlamdaki deneyimleri doğrultusunda, en sık yanlış kullanılan sözün gaslighting olduğunu vurgulayan Morley, nitekim gaslighting’e uğrayıp uğramadığınızı ayırt etmenin üç yolunu da açıkladı.
1) GASLIGHTING YAPAN KİŞİ KENDİ GERÇEKLİĞİ TEK DOĞRUYMUŞ ÜZERE DAVRANIR
1938’de sahnelerle 1944’te de beyaz perdeyle buluşan “Gaslight” (Işıklar Sönerken) sinemasından ilhamla kullanılan “gaslighting” terimi, bir kişinin karşısındaki şahsa gerçekliği sorgulatmak için daima palavra söylemesi manasına geliyor.
Morley, gaslighting’in en kıymetli özelliğinin, kişinin kendi gerçekliğinin tek doğruymuş üzere davranması olduğunu söyledi. Bu şahıslar temelde iki kümeye ayrılıyor. Gaslight sinemasının berbat karakteri üzere olanlar, makus emellerine ulaşmak için palavralardan oluşan ağlar kuruyor. İkinci gruptakiler ise duygusal olgunluğa erişememiş olduklarından farklı bakış açılarını kabullenemiyor.
Ne var ki karşınızdaki kişinin sizin bakış açınızı anlayamıyor olması size gaslighting uyguladığı manasına gelmiyor. Business Insider’a konuşan klinik toplumsal hizmetler uzmanı Leah Aguirre, “Birileri sizin deneyiminizi ya da yaşamakta olduğunuz şeyleri anlayamıyor olabilir. Bu anlayış eksikliği ‘gaslighting’ değildir” dedi.
Eğer birinin size gaslighting uyguladığından şüpheleniyorsanız, onlardan sizin bakış açınızın farklı olduğunu kabul etmelerini isteyin. Terapiye gitmek de yararlı bir yol olabilir.
Karşınızdaki kişi, bunlar çatışsa bile gerçekliğe iki farklı gözle bakılabileceğini kabullenebiliyorsa, nüansları görmeye ve orta yol bulmaya açık manasına geliyor. Morley’nin müşahedelerine nazaran, sahiden gaslighting yapan şahıslar bu türlü durumlarda geri adım atmak yerine dediğim dedik davranıyor ve size kendinize güvenemeyeceğinizi hissettirmeye devam ediyor. Bu durum terapist koltuğunda otururken bile yaşanabiliyor.
Karşınızdaki kişi sizinle hemfikir olmadığı halde sizin hislerinize kıymet verebiliyorsa bu gaslighting yapmadığı manasına geliyor.
2) GASLIGHTING YAPAN KİŞİ PALAVRA SÖYLEDİĞİNİ KABUL EDEMEZ
Morley, birçok kişinin “gaslighting” sözünü kullanırken karşısındaki kişinin kendisine palavra söylemesini kastettiğini fakat bunu her vakit gerçek olmadığını belirterek, “Tüm gaslighting olaylarında palavra vardır. Lakin her palavra gaslighting değildir” diye konuştu.
Örneğin bir kişi ağır bir latife yapıp istemeden sizi kırdığında, “Ben o denli demedim!” diyebiliyor. Bu örnekte palavra söylemenin sebebi muhtemelen sizi kandırmak ya da üzerinizde denetim kurmak istemeleri değil, utanmaları ya da dürüst oldukları takdirde sizi kaybetmekten korkmaları oluyor. Diğerlerini mutlu etmek için yaşayanlar da başlarının sıkıntıya girmesini istemedikleri için daima palavraya başvurabiliyor.
Morley ortadaki en değerli farkın kişinin palavrasını kabul etmesiyle yalanında ısrarcı olması olduğunu vurguladı ve “Kişi söylediği şeyin bir palavra olduğuyla ve bunun hasara yol açtığıyla yüzleşmek zorunda” dedi.
Bunun için kişinin kırılganlık hissetmesi gerektiğini de söyleyen Morley, gaslighting yapmakla yaftalanan şahıslar için bunun güç olacağını belirtti. Morley kusurlarını kabullenebilen bireylerin yaptığı şeyin birden fazla vakit gaslighting olarak sınıflandırılamayacağını belirtti.
3) GASLIGHTING’İN DOZU VAKİTLE ARTAR
Gerçek gaslighting’i tek bir olay üzerinden anlamak güç çünkü birçok vakit küçük çaplı başlıyor ve vakitle dev bir kandırmacaya dönüşüyor.
Gaslighting’i tanımanın en güzel yollarından birinin öteki istismar örüntülerini fark etmek olduğunu belirten Morley, “Sağlıklı bir ilgide hengameler sırasında taraflardan birinin başkasına gaslighting uygulaması çok nadirdir” dedi.
Gaslighting yapan şahıslar çelişkili bakış açılarını kabullenemediği ve yanlışlarını itiraf edemedikleri için çatışma anlarında öbür bireyleri suçlamaya eğilimli oluyor. Gerisi arkası kesilmeyen bu durum gaslighting’e maruz kalan bireyde bıkkınlık ve tükenmişlik yaratıyor.
Morley, “Sizi karşısına alıp sıkıntıları konuşarak çözmek isteyen bir kişiyi gaslighting’ci diye yaftalamak, yargılanma hissine yol açıp diyalogları bitirebilir. Bu ayrıyeten sizin hislerinizin kıymetini de düşürebilir” diye konuştu.
Öte yandan gaslighting’ciler onlara ne dediğinizi önemsemiyor. Rastgele bir halde reaksiyon göstermiş olmanız sinirlenmelerine yetiyor.
Sözün kısası bağlantının genelinde kendinizi inançta ve keyifli hissediyor olmanız, gaslighting’e uğramadığınıza işaret ediyor.