Ünlü doktorun çılgın deneyi: 5 yıl boyunca ‘yıkanmadı’… Sonucu ne oldu?

En büyük organımız derimiz. Kişinin uzunluğuna ve kilosuna bağlı olarak derinin yüzölçümü 1,4 ila 1,9 metrekare ortasında değişiyor. Hatta saç foliküllerinin ve ter kanallarının yarattığı girintiler de düşünüldüğünde, bu alanın en az 10 katına çıkabildiğini söyleyen çalışmalar da mevcut. Dahası derimiz bedenimizin dışındakileri dışında, içindekileri de içinde tutarak birinci savunma çizgimizi oluşturuyor.

Hal bu türlü olunca derinin paklığı çok büyük ehemmiyet kazanıyor. Deri, saç, ağız, duş ve banyo, kozmetik ve parfüm eserlerini kapsayan hoşluk ve şahsî bakım eserleri pazarı tüm dünyada süratle büyüyor. Pazarın 2024’te yalnızca ABD’de 100 milyar doları aştığı ve daha da büyüyeceği öngörülüyor.

Geçtiğimiz günlerde CNN’in sıhhat müellifi Dr. Sanjay Gupta’nın Chasing Life isimli podcast’ine konuk olan Dr. James Hamblin, “Bir eczaneye gittiğinizde soğuk algınlığı ilaçlarının yanında raflar dolusu şampuanlar ve sabunlar görüyorsunuz. Bu durum beni ‘Ne işe yarıyor bütün bunlar?’ diye düşünmeye sevk etti. ‘Bunların ne kadarı sağlıklı olmak için gerekli? Ne kadarı ferdî tercihlerden kaynaklanıyor? Vaktimi ve paramı boşa mı harcıyorum? Daha azını yapsam daha mı âlâ olur?’ dedim kendi kendime” tabirlerini kullandı.

Uzmanlık alanı önleyici tıp ve kamu sıhhati olan Hamblin, bu sorulardan yola çıkarak bir deneye başladı. 5 yıl boyunca duş almayan Hamblin deneyinin sonuçlarını ve paklık ve hijyenin tarihçesini 2020’de raflarla buluşan “Clean, The New Science of Skin” (Temiz, Derinin Yeni Bilimi) isimli kitabında anlattı.

Aynı vakitte The Atlantic mecmuasında müelliflik yapmakta olan Hamblin, podcast’te, “Kitabı çok büyük bir dikkatle yazdım” dedi. Yıllarını deneme yanılmayla geçirdiğini belirten Hamblin, “O periyotta çeşit çeşit eserler denedim. Farklı paklık rutinleriyle deneyler yaptım. Yani beş yılın tamamını duş almadan geçirmedim, hayır. Lakin beşerler bunu duymak istiyordu. Yeniden de çok uzun bir müddet boyunca çok minimalist davrandığımı söyleyebilirim” sözlerini kullandı.

Şimdilerde Yale Kamu Sıhhati Okulu’nda dersler veren Hamblin, şahsî bakım eserlerinin etrafında “büyük bir sıhhat halesi” olduğunu belirtti. Hamblin’e nazaran, bu eserlerin hijyeni desteklediğini düşünüyoruz zira kulağa tıbbiymiş gelen savlarda bulunuyorlar. Halbuki bunlar zekice pazarlama taktiklerinin ötesine geçmiyor.

Hamblin, “Bu eserlerin birçoğunun hastalıkların yayılmasını önlemek için yaptıkları tek şey üzerinizde hastalığı yayabilecek beden sıvıları olmamasını sağlamaları. Onun dışındaki tesirleri sizin âlâ görünmenizi, yeterli hissetmenizi ve uygun kokmanızı sağlamak” tabirlerini kullandı.

Sabunun bilhassa yapışkan ve yağlı unsurları çözmek için faydalı bir araç olduğunu tabir eden Hamblin, “Ancak birçok vakit yıkama işini yapan şey kullandığımız mekanik güç oluyor. Ellerinizi suyun altında birbirine sürttüğünüz takdirde kirleticilerin kıymetli bir kısmını esasen temizlemiş oluyorsunuz” dedi. Hamblin, bunu söylerken yemek servisindeki çalışanlar ya da ameliyat öncesi ellerini sterilize eden cerrahlar üzere özel durumları kastetmediğini, genele dair konuştuğunu vurguladı.

Hamblin kitabına ilham olan şeyin o periyot için nispeten yeni denebilecek bir sıhhat trendi olduğunun altını çizerek, “İnsanlar birden probiyotik almaya ve bağırsak floralarını optimize etmeye çalışmaya başlamıştı. Ben tıpkı şeyin cilt sıhhati kelam konusu olduğunda da yaşanabileceğini düşündüm zira derinizin her yerinde trilyonlarca mikrop var. Deri mikrobiyomu bağırsak mikrobiyomundan daha küçüktür fakat tıpkı prensip geçerli” diye konuştu.

Hamblin’in dediği üzere, tıpkı bağırsaklarımızda olduğu üzere derimizde de bol ölçüde mikrop yaşıyor. Deri mikrobiyomu bedenimizin iç dünyasıyla dış dünyası ortasında bir aracılık görevi görüyor. Bu etkileşimlerin sonucu sıhhatimizi şimdi yeni anlamaya başladığımız hallerde etkiliyor. Derimizi ve münasebetiyle mikrobiyomumuzu daima yıkamanın meselelere yol açabileceği düşünülüyor.

Hamblin, “Derinizin doğal olarak salgıladığı yağlar ve kimyasallarla derinizin üzerinde yaşayan deri mikrobiyomu ortasında bir ahenk var. Sıcak suyla duş aldığınızda ve sabun kullandığınızda mikrobiyomu süreksiz olarak bozuyorsunuz. Lakin cildinizi kurutup tüm yağlarından arındırarak tıpkı vakitte bu mikropların yaşadığı toprağı da bozuyorsunuz” dedi.

Bunun her vakit berbat bir şey olmadığını fakat derinin dinamiklerini değiştirdiğini söyleyen Hamblin, “Eğer egzama ya da akne durumlarında gördüğümüz üzere bir inflamatuar probleme eğiliminiz varsa, durumu daha da berbatlaştırıyor olabilirsiniz” dedi ve ekledi:

“Bağırsak mikrobiyomuna dair bildiklerimizden daha fazlasını bilmiyoruz. Kolay bir biçimde, ‘Bu mikrobu aldınız. Artık biz bunu geri koyacağız ya da yerine öbür bir mikrop koyacağız ve kendinizi daha düzgün hissedeceksiniz’ diyemiyoruz. Anlaması hayli sıkıntı olan çok daha bütüncül bir ekosistemden bahsediyoruz.”

Hamblin, insanlara nasıl bir şahsî rutin izlemeleri gerektiğini söylemekten kaçınsa da duş alışkanlıklarını değiştirerek daha doğal (ve muhtemelen daha sağlıklı) bir deri mikrobiyomuna kavuşmak isteyenlerin aklında tutması gereken beş şeyi de sıraladı.

1) YIKANMAKLA HİJYEN TIPKI ŞEY DEĞİLDİR

Hamblin, hijyenin maksadının bulaşıcı hastalıkların yayılmasını önlemek olduğunu, beden temizliğinin ise daha ferdî ve törensel bir şey olduğunu söyledi ve şöyle devam etti:

“Hijyen beden sıvılarınızı yaymamak için tuvaletten çıkınca elleri yıkamak ya da elinize hapşırdıktan sonra birinin elini sıkmamaktır. Diğerlerini hasta etmemek için yapabileceğiniz temel şeylerdir. Paklık ise çok daha geniş bir kategoridir. Kendinizi ferahlamış, yenilenmiş ve en düzgün halinize gelmiş hissetmenizle ilgilidir. Üstelik yalnızca kozmetik bir süreç değildir. Ruhsal ögeleri da bulunur” dedi.

Her gün doruktan tırnağa köpüklere bulanmanın ise “tamamen kozmetik ve rekreasyonal bir tercih” olduğunu ek eden Hamblin, “Bir insan çok makus kokarak, pejmürde bir biçimde ortalıkta dolanıp rastgele bir kişi için bir risk oluşturmayabilir. Ancak mikrop teorisinden evvelki vakitlerde bile ikisi bağdaştırılırdı” diye konuştu.

2) DUŞUN TARİFİNE DAİR BİR UZLAŞI YOKTUR

Bazı bireyler duş alma sözünü suyun altına girip çıkmak manasında kullanırken kimileri saç uçlarından ayak tırnaklarına kadar başka ayrı eserlerle uzun uzun yıkanıyor. Bu iki ucun ortasında ise sayısız alternatif bulunuyor.

Hamblin, “Bazı şahıslar için sabahları suyun altına girip uyandıklarını, güne başladıklarını ve tazelendiklerini hissetmek değerli. Bir çeşit ritüel üzere. Bu şahıslar saçlarını yıkamasalar hatta sabun kullanmasalar bile iki dakikalığına da olsa suya girip çıkıyor ve bunu duş sayılıyor. Kimileri ise ‘Hayır, duşun duş olması için doruktan tırnağa köpüklere bulanmanız, bütün bir rutini tamamlamanız gerekir’ diyor” dedi.

30 saniyede girip çıkanlarla 15 dakika boyunca yıkananların deneyiminin tıpkı olmadığını, fakat bu tercihin büsbütün ferdî olduğunu söyleyen Hamblin, “Belki de çocukluğunuzda ‘böyle olması gerek’ diye gördünüz. Akabinde yetişkinlikte kendi rutininize ahenk sağladığınız. Pekala bunu etkileyen neydi?” tabirlerini kullandı.

3) PAZARLAMA TAKTİKLERİ ALGIMIZI DEĞİŞTİRİR

Temel bilgileri öğrenip kendi başımıza kaldıktan sonra, klâsik ve toplumsal medyada görüp okuduklarımız, toplumda karşılaştığımız bireyler ve olaylar, kolektif olarak kabul edilebilir olana dair fikirlerimizi etkiliyor. Hamblin, “Sürekli pazarlama ataklarına maruz kalıyorsunuz. Bunların kimilerini içselleştiriyor kimilerini içselleştirmiyor, yaptığınız ya da yapmadığınız şeylerin gerekli, güzel ya da iğrenç olduğunu buna nazaran belirlemeye başlıyorsunuz” dedi.

“Her gün, günde iki sefer, hatta her terlediklerinde duş alma gereksinimi hisseden birçok insan var. Bir de çok daha az duş alan fakat bundan bahsetmek istemeyen beşerler var” diyen Hamblin, “Halen insanların damgalandığı ve yüzlerine karşı ‘pis’ ya da ‘iğrenç’ dendiği az sayıdaki alandan biri bu. Biliyorum zira bana da bunları söyleyen çok oldu” tabirlerini kullandı.

4) ESERLER ORTASINDA ÇOK DA FARK YOKTUR

Saçımıza ya da yüzümüze sürdüğümüz şeylere dair seçimlerimiz büsbütün şahsî ve estetikle alakalı. Hamblin, “Size uygun olanı, tercih ettiğiniz hissi ve kokuyu bulun. Ben olsam ambalajların üzerindeki tıbbi argümanlara bakarak hareket etmezdim” dedi.

Hamblin şöyle devam etti: “Sizin için hepsi aynıysa, şişenin hoşluğuna ya da eserin kokusuna bakmıyorsanız, ne kullanırsanız kullanın cildinizin tıpkı biçimde göründüğünü ve hissettirdiğini düşünüyorsanız, o vakit ben olsam en ucuz eseri seçerdim zira ortada çok az fark var.”

“Sabunlar ve deterjanlar ortasındaki farklar epey azdır. Bunun dışındaki öteki her şey ya sizin muhakkak halde kokmanızı sağlayan parfümlerdir ya da derinize sürdüğünüz deterjanın kurutucu tesirlerini aksine çevirmeyi amaçlayan yumuşatıcılardır.”

5) PANDEMİ MİKROBİYOMA OLAN İLGİYİ BİLAKİS ÇEVİRDİ

Covid-19, 2020 yılında bir pandemi haline geldiğinde, tüm mikropları öldürmek için gerekli önergeleri izlemeye başladığımızı hatırlatan Hamblin, “Onun öncesinde dalda ve bilimde insanların deri mikrobiyomuyla nitekim ilgilendikleri bir duraklama yaşanıyordu. Fakat pandemiyle yine ‘Derimdeki her şeyi ortadan kaldır. Hiçbir şeye maruz kalmak istemiyorum’ evresine döndük” dedi.

Hamblin bunun yaşanan acil durumda gerçek ve gerekli olduğunu fakat durumun değişiyor olabileceğini belirterek, “Şimdilerde tekrar pandemi öncesinde olduğumuz yere hakikat ilerliyoruz. Birtakım eserlerin pazarlamasında derideki sağlıklı mikroplardan bahsedildiğine ve insanların bu fikre daha açık yaklaştığına bile şahit oldum” diye konuştu.