‘Trump’ın önceliği Çin’

ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon) yaklaşık bir yıl evvel yayımladığı raporda, emekli büyükelçi Uluç Özülker’in dikkat çektiği üzere, 2030’da Çin’le ABD’nin askeri güç açısından tıpkı düzeye geleceğini öngörüyordu. Bu yüzden yarın ikinci defa ABD başkanlık koltuğuna oturacak olan Donald Trump’ın odağında Çin var. Pekala, tansiyonun düşmediği başka bölgelerde Trump’tan hangi ataklar bekleniyor? Örneğin evvelki başkanlık periyodunda Grönland’ı satın almak istediğini belirten Trump artık de ekonomik güvenliği münasebet göstererek, Grönland’da denetimi ele geçirmek için ekonomik yahut askeri güç kullanma ihtimalinden vazgeçmeyeceğini belirtti. Bir yandan Nethanyahu ile birlikte 2025’i ‘İran yılı’ ilan etti. İktisat, milletlerarası ve dış siyasetler mevzularında uzman ve deneyimli isimlerle Çin’den Ukrayna’ya, İran’dan İsrail’e, Ortadoğu’ya Trump’ın başkanlığında izleyeceği yolun dünyayı nasıl etkileyebileceğini konuştuk.

‘RUSYA VE ABD BİRBİRLERİNİN AYAĞINA BASMAMAYA DİKKAT EDİYOR’

Uluç Özülker, emekli büyükelçi

◊ Ukrayna, Biden idaresi için çok değerliydi. Zira Rusya’yı cezalandırıp devreden çıkarma siyaseti izliyordu. Buna karşılık Trump, Rusya’yla bu hususta farklı bir adım atmanın gerekli olduğu konusunu ön plana çıkardı. Yani dedi ki: ‘Benim Rusya’yla bu türlü bir gayretim yoktur. Rusya-Ukrayna Savaşı iki boyutta aleyhimize çalışır.’ Nedir bu boyutlar? ‘Birincisi Ukrayna’ya yardım etmem lazım, ki Rusya’yla uğraşını sürdürebilsin. Şu ana kadar bu yardımları ziyadesiyle yaptım. Bu sıkıntıyı daha değişik bir boyutta ele alıp barış getireceğim.’

◊ Rusya kâğıttan bir dev. Çok büyük bir güç değil lakin bugün dünyada 9 ülkenin nükleer başlığı var. Bu 9 ülke içinde ABD ile Rusya’nın hissesi yüzde 90’a yaklaşıyor. Rusya bu silahları kullanmaya kalksa dünya biter. Onun için Rusya ile ABD karşı karşıya gelip savaşmaz. Örneğin Suriye… Orada birbirlerinin ayağına basmamaya dikkat ediyorlar. Rusya güç konusunda da önemli bir güç. Avrupa’yı bile kendi içinde bölebilecek bir noktaya getirdi.

◊ Putin uzlaşmaya hazır ancak teslim olmaya değil. Bir yakınlaşma ve sonuç itibariyle Rusya ile Ukrayna ortasındaki savaşı devreden çıkarma noktasına gelindi. Trump’ın iki ülkenin ortasını bulacağım derken Ukrayna’nın daha fazla taviz vermesi noktasında durabileceğini kestirim ediyorum.

‘GRÖNLAND ATILIMININ HİÇBİR FORMDA KABUL EDİLEBİLİRLİĞİ YOK’

Sinan Ülgen, İktisat ve Dış Siyasetler Araştırma Merkezi (EDAM) Direktörü

◊ Amerika üzere milletlerarası sistem üzerinde çok taraflı kuralların oluşmasına geçmişte katkıda bulunmuş ve bu kuralları korumakla mükellef bir ülkenin gelecekteki liderinin bir öbür NATO ülkesinin (Grönland) hâkim toprağına dair yaptığı açıklamalar epey şaşırtan. Ve bu söylediklerini 20 Ocak’tan sonra hayata geçirmeye yönelik adım atıp atmayacağı da şu anda son derece bilinmeyen. Açıkçası ümidim Amerikan sistemi içinde bunun engellenmesi zira hiçbir formda bir kabul edilebilirliği yok. Ve bu öylesine bir kırmızı çizgi ki; Amerika sıkıntı yoluyla yahut ekonomik yaptırım yoluyla böylesine bir baskı kurmaya çalışırsa diğer ülkelerin bu tip mütecaviz hareketlerini de yasallaştırmış olur. Çin de Tayvan’ı ‘ulusal güvenliğim için çok önemli’ deyip işgal etmeye kalkabilir.

◊ Amerika’nın Çin’i kendisine orta ve uzun vadede stratejik rakip olarak görmesi Çin’le yalnızca askeri değil, ekonomik alanda da bir yarışa kendini hazırladığını gösteriyor. Ve bu yarışta hem kendi direncini arttırmak hem de Çin’in bugüne kadar elde ettiği kimi kazanımlara set çekmek istiyor. Grönland memleketler arası gemi trafiğinin bilhassa Atlantik boyutu itibariyle çok kritik bir noktada. Büyük güçler rekabetinin önümüzdeki vadede yeni bir safhasının yaşanacağını düşünürsek Kuzey Kutbu’na yakın coğrafyanın denetim edilmesi bakımından da stratejik bir kıymeti var. Şu anda iklim değişikliğinin de tesiriyle orta vadede bu coğrafyanın daha da kıymet kazanacağı söz ediliyor. Çin’in kritik hammaddelerin (lityum, nikel, bakır üzere ulusal güvenlik ve iktisat açısından değer taşıyan ve tedarik sorunu yaşanabilecek hammaddeler) üretiminde çok büyük bir pazar hissesi var. Bu kritik hammaddeler kuantum teknolojisinde ve yeşil dönüşümde çok büyük bir hisseye sahip.

‘EKİP ARKADAŞI OLARAK ÇİN AKSİSİ ŞAHISLARI SEÇTİ’

Gülru Gezer, Türkiye İktisat Siyasetleri Araştırma Vakfı (TEPAV) Dış Siyaset Program Direktörü

◊ İkinci başkanlığında Trump’ın karşısında, ABD’yle ticaretini azaltan ve kendine Asya-Pasifik ve Latin Amerika üzere farklı bölgelerde yeni pazarlar bulan bir Çin var. Münasebetiyle Trump’ın tekrar gümrük tarifelerini yükseltme istikametinde bir tavır benimsemesi halinde, iktisadı külfette da olsa, Çin’in ABD’den gelecek darbelere bir evvelki periyoda kıyasla daha güçlü olacağı söylenebilir.

◊ Trump teamüllere karşıt olarak, ‘çok âlâ bir ilişkisi’ olduğunu sav ettiği Çin Devlet Başkanı Şi Cinping’i
20 Ocak’taki yemin merasimine davet etti; lakin aynı zamanda Dışişleri Bakanı adayı Marco Rubio başta olmak üzere takım arkadaşı olarak ortak özellikleri Çin zıddı olan şahısları seçti. Hasebiyle önümüzdeki periyotta ABD-Çin bağlantılarında iniş-çıkışlar görmemiz yüksek ihtimal.

◊ Trump, birinci periyodunda Tayvan’a silah satışını arttırarak güçlü dayanak verdi. Seçim kampanyasında Tayvan’ın, savunulması için ABD’ye ödeme yapması gerektiğini belirtti ve Tayvan’ı ABD’nin yarıiletkenler ticaretini elinden almakla suçladı. Çin’in Tayvan’ı ilhakı halinde Pekin’e ilave gümrük tarifeleri uygulayacağını açıkladı. Bu çelişkili açıklamaları karşısında Tayvan’ın Trump’ın ikinci periyodunu tedirginlikle karşıladığını, bir bekle gör siyaseti izlediğini görüyoruz.

‘ÇEKİNCEM YARIM KALAN BATI ŞERİA’NIN İLHAKI KONUSU’

Doç. Dr. Deniz Tansi, Uluslararası Siyaset Akademisi Genel Koordinatörü

◊ Trump’ın önceliği Çin ancak bu Ortadoğu’dan vazgeçeceği manasına gelmiyor. Mesela Suriye’den çekilip çekilmeme konusunda çok net konuşmadı şimdi. Gazze konusunda da bir ateşkeş sürecine girildi bugünlerde. Birinci başkanlık devrini hatırlayacak olursak Golan Tepeleri’ni İsrail toprağı olarak kabul etmişti. Öte yandan Kudüs’ün tamamını İsrail’in başşehri olarak kabul etti.
Benim önümüzdeki periyotla ilgili çekincem, yarım kalan Batı Şeria’nın ilhakı konusu. Bir karar gündeme gelebilir mi? Birlikte göreceğiz.

◊ Asıl mevzuysa Trump’la Netanyahu’nun 2025’i İran yılı ilan etmeleri. Hasebiyle İran’a yönelik mümkün bir hücum, savaş ya da cezalandırma kelam konusu olabilir. Netanyahu ne ister ona da bakmak lazım. Bir kez İran’ı vurmaktansa Trump’la birlikte bir rejim değişikliği konusunda önemli adımlar atabilir.

◊ Amerika ile İsrail her vakit stratejik ortak, bu değişmez fakat Trump ile Netanyahu ortasında özel bir alaka modeli var. Münasebetiyle Netanyahu çok rahatladı. Bir defa artık Suriye’den, Lübnan’dan bir tehdit algılamıyor. Hizbullah önemli bir darbe aldı. İran periferilerinden çekilmek durumunda kaldı. HAMAS yok olmadı lakin geriledi. Gazze’de de istediği üzere bir ateşkes imzalanırsa Netanyahu için bu saatten sonra çılgınlık adımları gerektirecek bir durum kelam konusu olmaz.

◊ Ve İsrail açısından olumlu bir dalga da şöyle gelebilir; Suudi Arabistan’la İsrail yıllardır bir münasebetleri olsa bile birbirlerini resmen tanımıyorlar. Bu çabucak gündeme gelebilir mi? Körfez ülkeleriyle ilgiler daha rahatlar mı? İsrail ve Körfez ülkeleri, Akdeniz’de de Yunanistan, Kıbrıs Rum olunca karşımıza enteresan bir eksen çıkabilir.