Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireylerin dikkatini sürdürme, dürtü denetimi ve hiperaktivite üzere davranışları etkileyen bir nörogelişimsel bozukluk. Ekseriyetle de çocukluk devrinde teşhis ediliyor.
Ancak, son yıllarda DEHB teşhislerinde gözlemlenen artış, bilhassa 2020 yılından bu yana sıhhat uzmanlarının dikkatini çeken kıymetli bir mevzu haline geldi. Uzmanlar, DEHB’nin sırf çocuklarla hudutlu olmadığını, birebir vakitte yetişkinler ortasında da yaygınlaştığını vurguluyor.
‘UZUN VAKİTTİR YETİŞKİN DEHB VERİSİNE SAHİP DEĞİLDİK, ARTIK SIK YAŞANIYOR’
Yeni araştırmalar, ABD’de 15 milyondan fazla yetişkinin DEHB teşhisi aldığını ve bu sayının son yıllarda süratle arttığını ortaya koyuyor. Bu durum ülkemiz başta olmak üzere Avrupa’nın pek çok ülkesinde benzeri halde görülüyor.
Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezleri’nden Angelika Claussen, geçtiğimiz iki yılda kıymetlendirme taleplerinin iki katına çıktığını belirterek “Uzun vakittir yetişkin DEHB verisine sahip değildik. Artık bu durum çok sık yaşanmaya başladı” diyerek durumun ciddiyetine dikkat çekti.
DEHB TEŞHİSİ KONULAN YETİŞKİNLERİN HAYAT BEKLENTİSİ, SAĞLIKLI BİREYLERE NAZARAN KIYMETLİ ÖLÇÜDE DAHA KISA!
Yeni yapılan bir araştırma ise DEHB teşhisi konulan yetişkinlerin ömür beklentisinin, sağlıklı bireylere nazaran kıymetli ölçüde daha kısa olduğunu ortaya koydu. British Journal of Psychiatry’de yayımlanan çalışmada, DEHB tanısı almış yaklaşık 30 bin birey ile 300 bin sağlıklı yetişkinin ömür mühletleri karşılaştırıldı.
Sonuçlar, DEHB’li bayanların ortalama dokuz, erkeklerin ise yedi yıl daha az yaşadığını gösterdi. Araştırmada, DEHB’nin bireylerin sigara içme, alkol tüketme ve başka bağımlılık davranışları sergileme olasılıklarını artırdığı belirtiliyor; bu durum da sıhhat riskleriyle ilişkilendiriliyor.
Araştırma grubu içinde yer alan ve University College London’da yaşlanma ve klinik psikoloji profesörü olan Josh Stott, DEHB’li bireylerin ruhsal sıhhat sıkıntıları ve intihar oranlarının daha yüksek olduğuna dikkat çekti. Bu durum, DEHB’nin bireylerin hayatları üzerindeki tesirini net bir biçimde ortaya koyuyor. Tüm bu datalar, DEHB’nin ciddiyetini ve toplum genelinde artan farkındalığın kıymetini ortaya koyuyor.
Peki, DEHB neden bir müddettir artış gösteriyor? Nasıl belirtilerle kendini aşikâr ediyor? Nelere dikkat etmek gerekiyor? Bunun üzere pek çok soruya Uzman Psikolog Deniz Mutlu ile yanıt aradık.
1- SON YILLARDAKİ BU ARTIŞIN ALTINDA YATAN NEDENLER NELER?
Uzman Psikolog Deniz Mutlu: DEHB’nin son yıllarda artış göstermesinin birkaç temel nedeni bulunuyor. Öncelikle, toplumda farkındalığın artmasıyla birlikte, geçmişte “yaramaz çocuk” ya da “tembel öğrenci” olarak isimlendirilen çocuklar artık DEHB kapsamında bedellendiriliyor. Ayrıyeten eğitimde tempolu çalışma sistemleri de çocukların DEHB süreçlerini tetikliyor.
Yetişkinler için de misal bir durum kelam konusu; iş hayatındaki kuvvetli şartlar, süreklilik arz eden dikkat dağınıklığı ve dijital aygıtların ağır kullanımı, DEHB belirtilerinin yetişkinlerde de belirginleşmesine sebep oluyor. Bu bağlamda hem çocuklar hem de yetişkinler için DEHB’nin tesirleri ve idare yolları üzerine daha fazla bilgi ve takviye sağlanması büyük kıymet taşıyor.
2- DEHB’NİN CİNSİYETLER ORTASINDAKİ FARKLILIKLARI NELERDİR?
DEHB, nörogelişimsel bir bozukluk olarak tanımlanır. Araştırmalar, teşhis almış çocukların yüzde 80’inin ergenlik periyodunda, yüzde 50’sinin ise erişkinlikte DEHB belirtileri göstermeye devam ettiğini ortaya koyuyor. Erkeklerde, bu bozukluğun görülme sıklığı kızlara oranla 3-5 kat daha fazla.
DEHB, dikkat, dürtüsellik, hiperaktivite ve zamanlama süreçlerindeki farklılıkları yansıtır. Dikkat meseleleri vakitle artarken, hiperaktivite ve dürtüsellikte belli bir azalma gözlemlenebilmekte. Bu durum, bireylerin yaşadığı zorlukları ve gelişim süreçlerini etkileyen kıymetli bir faktör.
3- DEHB NEDEN HAYAT MÜHLETİNİ KISALTIYOR?
British Journal of Psychiatry’de yayımlanan araştırma epeyce dikkat cazip. Araştırma, erkeklerde ortalama hayat mühletinin 4,5 ila 9 yıl, bayanlarda ise 6,5 ila 11 yıl kadar azaldığını gösterdi. Bunlar epey ilgi alımlı datalar. Bunu şu formda açıklayabiliriz:
DEHB’si olanlar, akranlarına kıyasla daha yüksek intihar eğilimi ve cürüm sürece riski taşıyabilirler. Araştırmalar, bu bireylerin hayat müddetlerinin, olağan bireylere nazaran yaklaşık iki kat daha kısa olduğunu zati gösteriyor. Fakat, DEHB’li her birey bu tıp problemlerle karşılaşmaz. İntihar teşebbüslerine yatkınlık, DEHB tanısı almış birtakım bireylerde daha besbelli bir formda gözlemlenmiştir .Bu olumsuz durumların ardında, akran zorbalıkları, çevresel etmenler, toplumsal ömür etkileşimleri ve ekonomik zorluklar üzere faktörler yer alabilir. Her bireyin tecrübesi farklılık gösterdiğinden, bu sıkıntılarla başa çıkma yolları da şahsî özelliklere ve ömür şartlarına nazaran çeşitleniyor.
4- DEHB TANISI NASIL KONUYOR?
Tanının konulması, psikiyatrik kıymetlendirme, psikologlar ve psikiyatristler tarafından uygulanan dikkat eğitimleri, dikkat ölçüm araçları ve aile ile öğretmenden alınan bilgiler ışığında gerçekleşiyor. DEHB’nin belirtileri ortasında dikkatin kolay dağılması, dürtüsellik meseleleri, sonuçlarını düşünmeden ani davranışlar sergileme, aktivite ve derslerden çabuk sıkılma, unutkanlık ve verilen talimatları uygulayamama üzere durumlar yer alıyor.
5- DEHB İLAÇLARININ YAN TESİRLERİ OLDUĞU ÜZERİNDE DURULUYOR. BU HAKİKAT MU?
Genellikle, temel eğitim devrinde ilaç tedavisi uygulanır. Aile ve çocuğun gereksinimleri göz önünde bulundurularak, tedaviye başlanıp başlanmamasına karar verilir. İlaçların yan tesirleri, her bireyin fizyolojik durumuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Şayet yan tesirler ortaya çıkarsa, kesinlikle bir uzmana danışılması gerekir.
Fotoğraflar: iStock