‘Kayalıklara yuva yapanlar artık apartman çatılarına yerleşiyor’

Gördüğüniz kuşun hangi çeşit olduğunu nasıl anlarsınız? Seslerini ayırt etmenin pratik bir yolu var mı?
Hangi kuşlar kent kuşları? İstanbul’da yaşayan Kerem Ali Uzunlukla ile Kuşadası’nda yaşayan Yaz Güvendi, Zoom üzerinden buluşup NTVRadyo’ya bağlanıyor, kuş müşahedelerini, son rastladıkları kuşları anlatıyor, kuş müşahedesine dair öğrendiklerini paylaşıyorlar. Kaçıranlar her kısmı podcast platformlarında dinleyebiliyor. Ben pandemi döneminde  başlamıştım kent kuşlarını ayırt etmeye. Hepsi serçe değildi, biraz dikkatli bakıp farklılıklarını gördükçe küçük bir kuş havuzu yapıp daha çok kuş gelmesi için düzenlemiştim art bahçeyi. Yalnız olmadığımı bir radyo programı sayesinde öğrendim. Biyolog Kerem Ali Uzunlukla pandemi öncesi bu çeşit bir program sunmuş, akabinde bir müddet orta vermiş. Tekrar talep gelince tabiat müdafaa alanında çalışan Yaz Güvendi’yle  birlikte başlamışlar bu defa programa.

İkiliden kentlerde görebileceğimiz kuş çeşitlerine ait bilgiler aldık:

◊ Kentlerde günde 10-20 farklı çeşit kuşu görmek mümkün. Kentlerdeki birtakım alanlarda yıl boyunca müşahede yapıldığında rahatlıkla 60-70 çeşit görülebiliyor.

◊ Kuşların da kentlerde olmak için nedenleri var. Yeşil alanlar her vakit bekleyeceğinizin çok üzerinde tipe mesken sahipliği yapıyor. Kentlerde atmaca, şahin, alaca baykuş üzere cinsler bile barınabiliyor. Programın birinci kısmında Yaz, gökardıç kuşuyla karşılaştığını anlattı. Pekala, aslında kayalık alanlarda yaşayan bu kuşun, Kuşadası’nda bir sitede ne işi var? Artık beton binalarla kaplı kentler kayalıkların replikasına dönüştü, münasebetiyle bu şaşırtan değil.

◊ Kentte vakit geçiren çeşitler zamanla  daha fazla ahenk sağlıyorlar; beslenme, barınma gereksinimlerini karşılarken daha evvel kullanmadıkları yer ve imkânları öğreniyorlar. Evvelce İstanbul vilayet hudutlarında görülmesi sıkıntı olan küçük karabatak bugün Haliç boyunca uçarken görülebiliyor.

◊ Kentte daha fazla çeşidin ürediğini biliyoruz lakin kuşların sayılarında azalış var. Parklarda çalı formundaki bitkilerin yok edilmesi, bazı alanların çok çiçeklendirilmesi, ağır gübre ve ilaç kullanımıyla kuşlar azalıyor.

◊ Çeşitleri tanımak için dört kilit özelliğe bakılmalı. İlki, kuşun uzunluğu ve hali. İkincisi, renkleri ve desenleri. Üçüncüsü, davranış. Çoğu uzman kuşçu bu halde çok süratli tanır. Yerde mi hopluyor, ağaçta mı dolaşıyor? Nasıl uçuyor, çok kanat çırpıyor mu, yoksa ortada süzülüyor mu? Dördüncü husussa habitat, yani hayat alanı.

◊ İstanbul’da en çok martı görüyoruz ancak onlarda da 13 tıp var. Şayet tavuk boyundaysa, kanat açıklığı 1,5 metre kadarsa, gagası ve bacakları sarı, kanatları gri ve kanat ucu siyahsa bir gümüş martı görüyorsunuz. Karabaş martıysa güvercin uzunluğunda, daha sivri kanatlı, isminin bilakis başı kara değildir. İstanbul’daki martıların en çok yuvaladığı Adalar’da, 1990’larda başlayan ağaçlandırma öncesinde her taraf çıplaktı. Binlerce martı yuvası olurdu. Ağaçlar büyüdükten sonra bu çıplak alanlar kapandı, martıların yuvalaması için uygun alan kalmadı ve martılar çatıya taşındı.

◊ Yaban hayvanlarını beslememeliyiz. Onlar kendileri için yanlışsız besini bulur. Asıl yapmamız gereken, bu tiplerin kent içinde kullandıkları alanları zenginleştirmek, doğal yahut yarı doğal alanları korumak.

◊ Kuş müşahedesi için 3 araca ihtiyacımız var: Kuş kitabı, dürbün ve not defteri. Tercüme ettiğim iki kitap var: ‘Türkiye ve Avrupa’nın Kuşları’ ve ‘Türkiye ve Ortadoğu’nun Kuşları’ (Kerem Ali Boyla). İş Bankası Yayınları’ndan çıkan ‘TRAKUS’ da hoş. Merlin Bird ID’yi akıllı telefonlara yükleyebilirsiniz. Dürbün kural; 8x yahut 10x ve yeterli bir marka olmalı. Bunun yanında dijital fotoğraf makineleri de çok yararlı. Herkese not defteri tavsiye ediyorum. Daha sonra da eBird uygulaması üzerinden bir hesap açıp müşahede kayıtlarını girsinler. Hem istekli eBird hakemlerinin teklifleriyle yanlış çeşit tayinlerini vakit içinde azaltırlar hem de girdikleri müşahedelerle kuşların bilinmesi ve korunmasına katkıda bulunabilirler.

 

‘ANA UĞRAŞIM MÜŞAHEDE BİLGİLERİNİ BİLİM İÇİN YARARLI FORMATA SOKMAK’

Kerem Ali Boyla

“Kuş müşahedesine 12 yaşında teyzemin İngiltere’den getirdiği kuş kitabıyla başladım. Ortaokul ve lisede kuş müşahede topluluğumuz vardı. ODTÜ’de biyoloji okudum. İngiltere’de ekoloji alanında yüksek lisans yaptım, 4 yıl Ekvador’da yaşadım, tropikal bölgelerde kuş müşahede deneyimi edindim. Ana uğraşım amatör kuş gözlemcilerinin ve tabiat korumacılarının topladıkları dataları tabiat müdafaa ve bilim için yararlı formata sokmak ve bunun bağlantısını yapmak. Profesyonel olarak da rüzgâr santralları projelerinde çalışıyorum.”

 

‘KUŞLARIN SESLERİ ALBÜM OLUYOR’

Yaz Güvendi

“Kariyerime WWF-Türkiye’nin bağlantı grubunda başladım. ‘Türkiye’nin Kuş Atlası’, ‘Turnalar Daima Uçsun’ üzere kuş projelerinin bağlantılarını yürüttüm. Change.org Türkiye’de bir iklim programı ve grubu kurdum. instagram.com/yazguvendi adresindeki hesabımdan kuşlarla ilgili bilgilendirici posterler ve görüntüler paylaşıyorum. Borusan Sürdürülebilir Yarar Programı dayanağıyla ‘Türkiye’nin Kuşağı Tehlike Altındaki Sesleri’ projesine başladım. İklim değişikliği nedeniyle jenerasyonu tehlike altına giren kuşlarla topraklarımızda kaybolmaya yüz tutmuş çalgıların seslerinden bir müzik albümü çıkarmayı hedefliyoruz.