Yeni bir araştırma, insan beyninin her zamankinden daha fazla mikroplastik içerdiğini ve bunun bunamaya yol açabileceğini öne sürüyor.
2024 yılında ölen insanların beyinlerini tahlil eden bilim insanları, bunları 2016 yılında ölen insanların beyinleriyle karşılaştırdı ve biriken plastik ölçüsünün yüzde 50 daha fazla olduğunu buldu. Ayrıyeten, bunama teşhisi konmamış şahıslara kıyasla, bunama nedeniyle ölen bireylerin beyinlerinde daha fazla ölçüde küçük plastik parçacıkları bulundu.
New Mexico Üniversitesi ve başka üniversitelerden araştırmacılar, bulgularının ‘küresel plastik konsantrasyonlarının artması’ sonucu olabileceğini söyledi.
Plastiklerin beyne girebilmesi için kan-beyin bariyerini geçmesi gerekiyor. Bu bariyer, beyni çevreleyen ve ziyanlı unsurların girişini engelleyen bir filtre misyonu gören bir hücre katmanıdır.
Beyinde en sık bulunan plastik olan polietilen, ekseriyetle çöp olarak atılan poşet ve tek kullanımlık su şişeleri üretiminde kullanılıyor ve bulunan küçük plastik modüllerinin yüzde 70’ini oluşturuyor. Öteki plastikler ortasında yiyecek ve içecek kaplarında da kullanılan polipropilen ve sentetik kauçuk da yer alıyor.
Mikroplastikler 5 milimetreden daha küçük yahut yaklaşık bir kalem silgisi boyutundan 1 nanometreye kadar değişebilen kesimlerdir. ABD Etraf Müdafaa Ajansı’na nazaran bir insan saçı teli yaklaşık 80.000 nanometre genişliğindedir. Daha küçük olan her şey, metrenin milyarda biri ile ölçülmesi gereken bir nanoplastiktir. Uzmanlar, nanoplastiklerin insan sıhhati açısından en kaygı verici plastikler olduğunu, zira minik modüllerin tek tek hücrelerin içine yerleşebileceğini söylüyor.
BEYNİMİZDE BİR KAŞIK BÜYÜKLÜĞÜNDE PLASTİK VAR
New Mexico Üniversitesi’nde farmasötik bilimler profesörü olan çalışmanın eş müellifi Matthew Campen, kadavralardan alınan beyinlerdeki mikroplastik ve nanoplastiklerin dağılımını tahlil etti; 2024’te alınan karaciğer ve beyin örneklerinin, 2016’da alınan örneklere kıyasla değerli ölçüde daha yüksek konsantrasyonlarda plastik mikro ve nanopartikül içerdiğini bulundu. Genel olarak kadavra beyin örnekleri böbrek ve karaciğerlerinden yedi ila 30 kat daha fazla küçük plastik kesimleri içeriyordu.
Campen “Ortalama yaşları 45 ya da 50 civarında olan olağan bireylerin beyin dokusunda gördüğümüz konsantrasyonlar gram başına 4.800 mikrogram ya da ağırlıkça %0,48 idi. Bu standart bir plastik kaşığın tamamına eşdeğer” dedi ve ekledi:
“Bu çalışmada tahlil edilen beyinlerdeki plastiklerin toplam kütle konsantrasyonu son sekiz yılda yaklaşık yüzde 50 arttı. Bu da bugün beynimizin %99,5’inin beyin, geri kalanının ise plastik olduğu manasına geliyor.”
DEMANS, PLASTİK KESİMLERİNİ ARTIRIYOR MU?
Araştırmacılar ayrıyeten, vefatlarından evvel demans teşhisi konmuş 12 kişinin beyinlerinde, sağlıklı beyinlere kıyasla üç ila beş kat daha fazla kırık gibisi plastik kesim buldu. Gözün görebileceğinden daha küçük olan bu kesimler, beynin atardamar ve toplardamar duvarlarının yanı sıra beynin bağışıklık hücrelerinde de ağırlaşmıştı.
Campen, “Bu biraz tasa verici, lakin demansın kan beyin bariyerinin ve temizleme sistemlerinin bozulduğu bir hastalık olduğunu unutmayın. Buna ek olarak, demansta iltihaplı hücreler ve beyin dokusunda atrofi vardır, bu da ‘plastiklerin gitmesi için bir çeşit lavabo’ oluşturabilir. Bu sonuçları yorumlarken çok dikkatli olmak istiyoruz, zira mikroplastikler büyük olasılıkla demans nedeniyle yükselmiştir ve şu anda mikroplastiklerin hastalığa neden olabileceğini söylemiyoruz” sözlerine yer verdi.
POTANSİYEL SIHHAT ZARARLARI
Boston College’da Global Halk Sıhhati ve Biyoloji Profesörü olan Dr. Philip Landrigan, günümüzde insan dokularında daha yüksek düzeylerde mikroplastik bulunmasının ‘mantıklı’ olduğunu zira plastik üretimi, plastik kirliliği ve insanların plastiklere maruz kalmasının süratle arttığını söyledi.
Landrigan, “Bugüne kadar üretilen tüm plastiğin yarısından fazlası 2002 yılından bu yana üretildi ve üretim 2040 yılına kadar iki katına çıkma yolunda ilerliyor” dedi.
PLESANTADA BİLE BULUNDU
Minderoo – Monaco Plastik ve İnsan Sıhhati Kurulu’nun Mart 2023 raporunun baş muharriri olan Landrigan, “Çalışmalar bu plastikleri insan kalbinde, büyük kan damarlarında, akciğerlerde, karaciğerde, testislerde, gastrointestinal sistemde ve plasentada buldu. En büyük soru, ‘Bu parçacıklar bize ne yapıyor?’ idi. Kesin olarak bildiğimiz şey, bu mikroplastik parçacıkların Truva atları üzere olduklarıdır. Plastiklerde bulunan binlerce kimyasal maddeyi beraberlerinde taşırlar ve bu kimyasalların kimileri çok makûs aktörlerdir” diye konuştu.
Nanoplastikler, ana organlardaki tek tek hücreleri ve dokuları istila ederek potansiyel olarak hücresel süreçleri kesintiye uğratabilir ve bisfenoller, ftalatlar, ağır metaller ve PFAS üzere endokrin bozucu kimyasalları biriktirebilir.
Endokrin Derneği’ne nazaran, endokrin bozucular insan üreme sistemine müdahale ederek genital ve üreme malformasyonlarının yanı sıra bayanlarda kısırlığa ve sperm sayısında azalmaya yol açıyor.
NANOPLASTİKLER YOLLARINI ŞAŞIRIYOR BEYNE ULAŞIYOR
Campen, “Bu nanoplastikler bir biçimde bedende yollarını şaşırıyor ve kan-beyin bariyerini aşarak beyne ulaşıyor. Plastikler yağları ya da lipitleri sever, bu yüzden bir teoriye nazaran plastikler yediğimiz yağlarla yollarını kesiştiriyor ve bu yağlar daha sonra lipitleri nitekim seven organlara ulaşıyor, beyin bunların başında geliyor” dedi.
İnsan beyninin yükünün yaklaşık %60’ı yağdan oluşur ve bu oran öbür tüm organlardan çok daha fazladır. Omega 3’ler üzere temel yağ asitleri, beyin hücrelerinin gücü ve performansı için kilit ehemmiyete sahiptir. İnsan bedeni esansiyel yağ asitlerini kendi başına üretemediğinden, bunların besinlerden yahut desteklerden gelmesi gerekir.
MARUZ KALMANIN YOLLARI: BESLENME VE HAVA
Landrigan, mikro ve nanoplastiklere maruz kalmanın ana yolunun beslenme olduğunu, lakin kimilerinin havadan da geldiğini söyledi, “İnsanlar otoyolda giderken ve lastikleri otoyolun yüzeyini aşındırırken, muhakkak ölçüde mikroplastik partikül havaya atılır. Şayet kıyıya yakın bir yerde yaşıyorsanız, denizdeki mikroplastik parçacıkların bir kısmı dalga hareketiyle havaya karışır. Hasebiyle, sindirim muhtemelen baskın yoldur, lakin soluma da kıymetli bir yoldur” sözlerine yer verdi.
PEKİ NE YAPACAĞIZ?
Uzmanlar, bireylerin plastiğe maruz kalmalarını ve plastik ayak izlerini azaltmak için atabilecekleri pek çok adım olduğunu söylüyor.
Landrigan, “İnsanları korkutmamak kıymetli, zira bu alandaki bilim hala gelişiyor ve 2025 yılında hiç kimse plastik olmadan yaşamayacak. İnsanlara diyorum ki, ‘Kaçamayacağınız birtakım plastikler var. Plastik içermeyen bir cep telefonu ya da bilgisayar alamayacaksınız. Fakat kaçınabileceğiniz plastiklere, bilhassa de tek kullanımlık plastiklere maruz kalmanızı en aza indirmeye çalışın” dedi ve ekledi:
“Plastik sinemayla sarılmış besinlerden kaçınmak sıkıntı zira her yerde bulunuyorlar. Lakin pişirmeden yahut mikrodalgaya koymadan evvel gıdayı plastik ambalajından çıkarabilirsiniz. Plastiği ısıttığınızda, bu mikroplastiklerin ambalajdan çıkıp yiyeceğe hakikat hareketini hızlandırır.”
Bir etraf savunma kümesi olan Doğal Kaynaklar Savunma Kurulu, plastik bardak ve kapları azaltmak için kahve alırken termos kullanmanızı, ofiste yemek yerken kullanmak için konutta kullandığınız üzere çelik çatak kaşık tercih etmenizi söylüyor.
Langrigan da şunları ekledi:
“Alışverişe gittiğinizde plastik poşet kullanmayın. Bez torba, kâğıt torba ya da geri dönüşüm torbası kullanın. Mümkünse plastik su şişelerinden uzak durmaya çalışın. Plastik bardak yerine cam bardak kullanın. Yiyeceklerinizi plastik kaplar yerine cam kaplarda saklayın.”