Hindiba kahvesi hakkında A’dan Z’ye her şeyi Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Alev Keser’e sorduk. İşte filtre kahvenin yeni rakibi hakkında tüm merak edilenler…
1- Hindiba nedir? Bu bitki eserlerde genelde ‘hindiba kökü lifi’ olarak yer alıyor. Yalnızca kökü mü tüketime uygun?
Hindiba (Cichorium intybus L.) papatyagiller (Asteraceae) ailesine ilişkin otsu bir bitkidir. Tarihî olarak birinci Mısırlılar tarafından tıbbi bitki, zerzevat ve hayvan yemi olarak kullanılmıştır. Beyaz hindiba son yıllarda çağdaş beslenme trendlerinde öne çıkıyor. Hindiba bitkisi ekseriyetle ‘sağlıklı çikolata’ yahut ‘kahve alternatifi’ üzere eserlerde yer alıyor, bunun dışında salatalar, çaylar ve birtakım işlevsel besin eserlerinde de kullanılıyor.
Hindibanın hem kökü hem de yaprakları tüketime uygundur. Hindibanın sürgünleri ve yaprakları salata ve zerzevat yemeklerinde kullanılıyor. Genç ve taze kökleri de haşlanarak yenebiliyor.
Hindiba kökü ekseriyetle kavrulmuş, öğütülmüş ve toz halde kahve yerine kullanılan bir alternatif olarak öne çıkıyor. Kurutulmuş hindiba köklerinden kahve imali günümüzde giderek popülerleşiyor. Hindiba kökleri, aroma, renk ve lezzet artırıcı özelliklere sahiptir. ‘Hindiba kökü lifi’ olarak geçen kısmı, inülin ismi verilen bir çeşit çözünür posa içeriyor. İnülin, bağırsak sıhhatini destekleyen, sindirimi kolaylaştıran ve bağırsak florasını olumlu tarafta etkileyen bir prebiyotik bileşiktir.
2- Hindiba nerede yetişiyor, ülkemizde var mı?
Hindiba bitkisi, bilhassa Avrupa, Asya, Kuzey Afrika’nın kimi bölgelerinde doğal olarak yetişen yabani bir bitkidir ve ayrıyeten çeşitli iklimlerde tarımı yapılabiliyor. Ilıman iklimleri seviyor ve Akdeniz iklimi üzere sıcak yazlar ve ılıman kışlar yaşanan bölgelerde rahatlıkla yetişebiliyor. Ülkemizde de bilhassa kırsal bölgelerde kırmızı, beyaz ve yeşil hindiba çeşitleri yetiştiriliyor. Yaban marulu, mavi papatya, radika otu, kahve otu ve mısır çiçeği olarak da biliniyor.
Türkiye’de hindiba bitkisini görmek mümkün olsa da yetiştirilmesi ve tüketilmesi şimdi Avrupa’daki kadar yaygın değil. Lakin, sağlıklı ömür trendleri ve organik besin talebinin artmasıyla birlikte, hindibanın üretimi ve tüketimi ilerleyen yıllarda daha fazla yaygınlaşabilir.
3- Hindiba kahvesi tam olarak nedir? Daha çok filtre kahve yerine tüketildiği söyleniyor bu hakikat mu?
Hindiba kahvesi, hindiba köklerinin kurutulup kavrulduktan sonra öğütülmesi ile hazırlanan bir içecektir. Kafeinsiz bir alternatif olması nedeniyle, bilhassa kafeine hassas olan şahıslar için tanınan bir seçenektir. Filtre kahveye emsal halde öğütülmüş olarak hazırlandığı için filtre kahve sevenler için alternatif bir içecek olabilir. Hindiba kahvesi de sıcak su ile demlenir ve öğütülmüş köklerin suya karışması sağlanır. Hindiba kahvesi, kahveye emsal bir aroma ve tat profili sunar, lakin gerçek kahve çekirdekleri yerine hindiba kökü kullanılır.
4- Hindiba kahvesi ismi altında satılan/tüketilen eserlerin içeriğinde neler var?
Birçok hindiba kahvesi eseri, sırf kavrulmuş hindiba köklerinden yapılıyor ve hiç kahve içermiyor. Bu cins eserler, bilhassa kafeinsiz içecek arayanlar için yeterli bir kahve alternatifidir. Hindiba kökleri kavrulup öğütülerek, kahve üzere demleniyor. Bu tıp eserler, saf hindiba kahvesi olarak isimlendirilebiliyor.
Bazı hindiba kahveleri, kahve çekirdekleriyle karıştırılmış hindiba kökü içerikli eserler sunuyor. Bu cins karışımlar, klâsik kahveye daha yakın bir tat sağlamak hedefiyle kahve ve hindiba kökünü birleştiriyor. Bu karışımlar, ekseriyetle kafeinin tesirini azaltmak yahut daha hafif bir kahve tadı almak isteyenler için tercih ediliyor. Bu karışımlarda ekseriyetle kahve oranı daha fazla olup, hindiba kökleri az bir ölçüde katkı sağlıyor. Hindiba kökleri, kahvenin acılığına misal formda toprak ve hafif acı tat katarken, kahve ise alıştığınız kahve tadını ve aromayı sunuyor.
Bazı hindiba kahvesi karışımlarına, baharatlar, vanilya, tarçın, çikolata tadı için kakao, şeker yahut tatlandırıcı üzere tat verici bileşenler de eklenebiliyor. Bu çeşit eklemeler, eserin daha lezzetli ve güçlü tatlar sunmasını sağlıyor. Bilhassa tatlımsı alternatifler arayanlar için bu çeşitler cazip olabiliyor.
5- Hindiba kahvesi ile olağan kahve ortasındaki tek fark kafeinsiz olması mı?
Hindiba kahvesi ve olağan kahve, farklı bitkilerden üretiliyor ve içeriklerinde bariz farklar bulunuyor. Beyaz hindiba bitkisi yüksek ölçüde çözünür diyet posası içeriyor, düşük yağ oranına sahiptir ve büsbütün kafeinsizdir. Yapraklar düzgün bir potasyum, kalsiyum ve fosfor kaynağı iken, A ve C vitaminleri açısından da epeyce zengindir. Karbonhidratlar, fenolik bileşikler, flavonoidler, amino asitler, laktonlar, antosiyaninler, inülin, alkaloidler, kumarinler, seskiterpenler, doymamış steroller, klorofil pigmentleri, saponinler, sinnamik ve kinik asit türevleri üzere kıymetli besin bileşenlerine sahiptir ve bu içeriklerinden ötürü büyük bir kullanım alanı zenginliğine sahiptir.
Normal kahve ise kafein içeriğiyle öne çıkıyor. Kahve çekirdekleri, bilhassa filtrelenmemiş çeşitlerinde daha yüksek yağ içeriyor ve sitrik, asetik ve laktik asit üzere organik asitlerden zengindir. Tat bileşenleri emsal olsa da olağan kahvede uçucu bileşiklerin yoğunluğu ve aromatik çeşitliliği daha fazladır.
6- Hindiba kahvesinin tadı nasıl?
Hindiba kahvesi, toprak tonlarının ön planda olduğu, hafif acılık barındıran ve kavrulmuş aromaya sahip bir içecektir. Kahveye kıyasla daha yumuşak bir tat profiline sahiptir ve asidik özellik göstermez. Fakat yeniden de kahveye misal, kavrulmuş ve derin bir aroma sağlar.
7- Öte yandan filtre kahvenin sıhhate olan yararları da epeyce fazla. Hindiba kökünün sıhhat yararları nelerdir? Kahvenin sıhhate olan yararlarını hindiba kahvesi ile de elde etmek mümkün mü?
Hindiba kökü inülin içeriği nedeniyle sindirim sistemini destekliyor ve bağırsak sıhhatini düzgünleştiriyor. İnülin bilhassa bağırsağımızdaki yararlı bakteriler tarafından güç üretimi için kullanılıyor ve bu bakterilerin sayıca artmasını sağlayarak ziyanlı mikroorganizmalara karşı esirgeyici tesirler gösteriyor. Ayrıyeten kabızlık üzere sindirim sorunlarını hafifletmeye de yardımcı oluyor.
Normal kahve ile misal antioksidan ve antiinflamatuvar besin bileşeni içerikleri hücre hasarını önleyebiliyor ve bağışıklık sistemini güçlendirebiliyor. Karaciğer sıhhatini hami, antikanser, antidiyabetik, antimikrobiyal üzere birçok biyolojik aktiviteye sahiptir. Kahve, kafein içerdiği için zihinsel uyanıklık sağlıyor ve odaklanmayı artırıyor. Hindiba kahvesi, kafein içermediği için uyarıcı bir tesir göstermiyor.
8- Hindiba kökünün potansiyel dezavantajları neler olabilir?
Yüksek lif içeriği her ne kadar sıhhatimiz için yararlı olsa da kimi bireylerde şişkinlik, gaz ve ishal üzere sıkıntılara yol açabilir. Yüksek biyoaktif bileşen içeriği nedeniyle fazla tüketimi, beden metabolizması ve işlevleri üzerinde, bilhassa karaciğer üzerinde olumsuz tesirlere yol açabilir. Hindiba kökünün kan sulandırıcı tesiri olabilir.
Bazı çalışmalarda, hindibanın kanın pıhtılaşma sürecini etkileyebileceği ve bu nedenle kan sulandırıcı ilaçlarla etkileşime girebileceği belirtilmiştir. Kan sulandırıcı ilaç kullanan bireyler, hindiba kökünü tüketmeden evvel tabibine danışmalıdır. Yüksek potasyum içeriği nedeniyle böbrek işlevleri zayıf olan bireyler hindiba kökünü dikkatli kullanmalıdır.
Hindiba kökü, birtakım durumlarda rahim kasılmalarını tetikleyebilir, bu da düşük riski yaratabileceğinden, gebelik sırasında da dikkatli kullanılmalıdır. Ayrıyeten, papatyagiller ailesine alerjisi olan bireylerde alerjik tepkiler görülebilir.