Fare zehiri 3 kardeşi hayattan kopardı. Zehir nasıl buharlaştı? Konut içinde kullanımı yasak mı?

Mersin’de yaşayan 8 kişilik bir aile; mide bulantısı, kusma ve ishal şikayetleriyle zehirlenme kuşkusuyla hastaneye kaldırıldı. Ailenin konutta fare zehiri bulunduğunu belirtmesi üzerine İlçe Sağlık Müdürlüğü ve AFAD grupları esirgeyici kıyafetlerle konutta inceleme yaptı. Birinci bulgulara nazaran, fare zehirinin buharlaşması sonucu teneffüs yoluyla aileye tesir ettiği belirtildi. Maalesef hastanede tedavi gören kardeşlerden üçü hayatını yitirdi.

Çok eski vakitlerden beri beşerler meskenlerin içine giren farelere karşı fare ilacı kullanılır.  O vakitler şimdiki üzere yeni kuşak fare yem istasyonları olmadığı için zehir bir kabın içine koyulur ve açıkta öylece konutun belirli başlı yerlerine koyulurdu. Fareden kurtulana kadar da olduğu yerde kalırdı. Bu zehire dokunmak, dokunduktan sonra elleri yıkamamak ve en önmelisi küçük çocukların bu zehire ulaşarak ağzına alma tehlikesi vardı. Fakat yaşanan bu vahim olayla hiç aklımıza gelmeyen ‘fare zehiri buharlaşması’ diye bir şey duyduk.

Peki nedir bu ‘zehir buharlaşması’?
Nasıl ölümlere neden oluyor?
Bu şekil ilaçlamalar yapılırken nelere dikkat edilmeli?
Yeni kuşak fare yem istasyonlarında da birebir risk var mı?
Fare zehirinin ziyanlı tesirlerinden korunmak için nelere dikkat edilmeli?
Zehirlendiği anlaşılan şahsa birinci yardım olarak ne yapılmalı?

Akdeniz Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hüseyin Çetin ve İç Hastalıkları ve Ağır Bakım Uzmanı Profesör Dr. Murat Sun ile konuştuk.

1- Fare ilacı insanı nasıl zehirler?

Türkiye’de Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsatlandırılmış ve meskenlerde sıçan ile fare üzere kemirgenlerin çabasında kullanılan gaz formunda bir kemirgen ilacı bulunmadığını belirten Prof. Dr. Hüseyin Çetin, Türkiye’de ruhsatlandırılmış eserlerin blok, pasta, pellet ve gibisi formlarda formülasyon yapısına sahsahip olduğunu, bu cins eserlerin çoklukla kemirgenlerin gizlenebileceği, saklanabileceği noktalara bırakılan yem istasyonları içinde kullanıldığını belirtti.

Çetin, bu eserlerin teneffüs yoluyla insanlara direkt zehirli bir tesirleri olmadığını, bu ilaçların içinde, kan pıhtılaşmasını engelleyen bir husus bulunduğu için fare ve sıçan üzere hayvanların bu yemi yedikten birkaç gün sonra zehirlenerek öldüklerini tabir etti.

ODA ŞARTLARINDA GAZ FAZINA GEÇİYOR

2- ‘Fare zehiri buharlaşması’ nedir?

Prof. Dr. Hüseyin Çetin, piyasada satılan ve ziraî hedefle kullanılan zirai fümigant ilaçların, oda şartlarında gaz fazına geçebilen eserler olduğunu, yani, rastgele bir ortamda ambalajın dışına çıkarıldığında gaz oluşumunun meydana gelip ortama yayıldığını söyledi.

Çetin, haberlerde bahsi geçen zehirlenme hadisesine sebebiyet veren ilacın evvelki tahta kurusu zehirlenmelerindeki üzere bir ilaçlama formunu gösterdiğini, “Fumigasyon” olarak nitelendirilen bu uygulamada, zehir gaz fazına geçerek ortama uygulandığını lakin bu uygulamanın, konutlar içinde yapılmaması gereken, yasak bir yöntem olduğunu belirtti.

Tarım Bakanlığı, bu amaçla kullanılacak zehirlerin sadece özel eğitim almış fümigasyon operatörlüğü dokümanına sahip bireylerce, depo ve silo üzere alanlarda depolanmış eserlerin zararlılarına karşı kullanılmasına müsaade verir. Tabletler açığa bırakıldıklarında yavaşça salınım yaparak gaz formuna dönüşmekte ve ortamdaki her şeyi öldürmektedir. Bu eserleri satan bayiler de sırf fümigasyon yapmaya yetkili operatörlere, kayıt altında olacak biçimde satışı yapılır.

Büyük olasılıkla, bu zehirlenme olayında, rastgele bir bayiden yahut satın almış bireyden yöntemsiz bir formda temin edilen bu ürünün konut içinde bir yere bırakılmasından sonra gaz fazına geçerek zehirli tesirini göstermesinin kelam konusu olduğunu söyleyen Çetin, Sıhhat Bakanlığı’nın bu şekil eserleri ruhsatlandırmadığını, konutlar içinde ve etrafında kullanılacak ruhsatı eserlerin ise dikkatli uygulandıklarında beşerler için tehlike oluşturmadığını söz etti.

Genellikle kutu halinde istasyonlar içinde ortama bırakılır, böylelikle insanların ve evcil hayvanların teması engellenir. Belediyeler tarafından kullanılan eserlerde ise eğitimli işçi ve uzmanlar uygulama yapar.

3- Fare zehri buharlaşması nasıl ölümlere neden oluyor?

Alüminyum fosfit;  farklı haşerelere karşı gaz halinde tesir ederek öldüren bir zehirdir, yani ziraî emelle kullanılır. Hem teneffüs yoluyla hem de ağız yoluyla alındığında kemirgen ve böcek üzere ziyanlı canlıları öldürür. Alüminyum fosfit, hava ve su ile temas ettiğinde de zehirli fosfin gazı açığa çıkar.

Bu gazın insan bedeninde pek çok noktada toksik tesir gösterdiğini hem teneffüs yoluyla tesir edip hem de hudut sistemi üzerinde zehirli bir etki yarattığını belirten Çetin, zehirlenme sürecini şu sözlerle anlattı:

“Hücre teneffüsünü bozar, elektron taşıma inhibitörü olarak vazife yapar ve oksidatif gerilim yaratır. Sonuçta teneffüs ve kalp yetmezliği üzere durumlar ortaya çıkabilir. Zehirlenen şahıslar destekleyici tedavi ile kurtarılmaya çalışılsa da vefat oranı epey yüksektir.”

Prof. Dr. Murat Sun, kimi kemirgen zehirlerinin çinko fosfitit zehirli gazlar yaydığını, kemirgen zehirlerinin birçoklarının aslında hayvanlar tarafından yenilebilecek formda uyarlandığını fakat kemirgenler dışındaki öteki canlıların ya da çocukların bu yenilebilir cisimlere yaklaşması sonucunda buharlaşan toksik gazlar sebebi ile zehirlenmelerin yaşanabileceğini söyledi.

KONUT İÇİNDE KULLANIMINA MÜSAADE VERİLMİYOR

4- Bu stil ilaçlamalar yapılırken nelere dikkat edilmeli?

Sağlık Bakanlığı’nın, bu çeşit eserleri ruhsatlandırmadığını, konut ile hayat alanlarında kullanımına da müsaade vermediğini söz eden Prof. Dr. Çetin, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından tarım alanlarında kullanılmak üzere ruhsatlandırılan eserlerin ise sadece, kelam konusu eserleri kullanma konusunda eğitim almış fümigasyon operatörlüğü dokümanına sahip şahıslar tarafından, depo ve ambar üzere insan ve hayvanların bulunmadığı ortamlarda zararlılarla uğraş gayesiyle kullanılabildiğini söyledi.

Bu süreci gerçekleştiren şahıslar, depo ve ambarlarda uygulama yapılırken her türlü tedbiri almak zorundadır. Uygulama alanı, hava almayacak biçimde uygunca izole edilir; maske, tulum ve gibisi kollayıcı ekipmanlar kullanılır. Ortama en az birkaç gün boyunca kimsenin girmesine müsaade verilmez ve sadece operatörler uygulamayı gerçekleştirebilir. Ayrıyeten bu uygulama kesinlikle kayıt altına alınmalıdır.

ZEHİR ASLA AÇIKTA BIRAKILMAMALI

5- Yeni jenerasyon fare yem istasyonlarında da birebir risk var mı?

Farelerle mücadelede, Sağlık Bakanlığı tarafından önerilen ürünleri yem istasyonları içerisinde, konutların etrafında ve insan ile hayvanların ulaşamayacağı halde kullanmakta bir sakınca olmadığını söyleyen Çetin, bu ilaçların haricinde yapışkan tuzaklarla da fare ve sıçanların yakalanabileceğini, ‘Canlı” ve ‘ölü’ yakalama tuzağı yahut kapan denilen mekanik tuzakların da konutlarda fare ve sıçanları yakalamak ve denetim altında tutmak için kullanılabileceğini kelamlarına ekledi.

Kemirgen zehirlerinin renkli olması bilhassa çocukların ilgisini çektiğini, bu nedenle zehirlerin katiyetle açıkta bırakılmaması gerektiğini vurgulayan Çetin, çocukların bunları şeker zannederek yutma tehlikesiyle karşı karşıya kalabileceğini ve maalesef vakit zaman bu tıp olaylarla karşılaşıldığını kelamlarına ekledi.

KAPAN YA DA YAPIŞKAN TUZAKLAR KULLANILABİLİR

6- Fare sorunu için kesinlikle profesyonel firmalardan mı dayanak alınmalı?

Prof. Dr. Hüseyin Çetin, kemirgenlerle ilgili bir sorun yaşadığınızda, profesyonel ilaçlama firmalarından yardım alınabileceğini, bunun yanı sıra, Sağlık Bakanlığı tarafından ruhsatlandırılmış ve insan sıhhati açısından risk oluşturmayacak yapışkan tuzak üzere kimi eserlerin de marketlerde, eczanelerde, veteriner kliniklerinde ve zirai ilaç bayilerinden satın alınabileceğini söyledi ve ekledi:
“Bu eserleri aldığınızda, üzerlerindeki tehlike ibarelerini dikkate alarak kullanmanız değerlidir. Bilhassa küçük çocukların, bebeklerin ve evcil hayvanların bu cins zehir ve tuzaklardan uzak tutulması büyük değer taşır.”

KOKUSUZ OLSA BİLE SIHHATE ZARARLI

7- Tıpkı fare zehiri üzere riskli olan öbür neler var?

Haşerelerle uğraşta kullanılan eserlerin tamamının aslında zehirli unsurlar olduğunu, az ya da çok, insan yahut evcil hayvanlar için risk oluşturabildiğini belirten Çetin, bu sebeple hangi biçim eser olursa olsun, kullanıcıların her vakit dikkatli olması gerektiğini belirtti.

Sağlık Bakanlığı tarafından konut içinde kullanılmasına müsaade verilen birçok eser kokusuzdur ancak özellikle astım üzere teneffüs zahmeti çeken hastaların, bu tıp zehirlerin uygulandığı ortamlarda bulunmaması gerekir.

SAĞLIK BAKANLIĞI YETKİSİ OLMAYAN KURULUŞLARA İLAÇLAMA YAPTIRMAYIN

Çetin, bu eserler kokusuz olsa bile uygulama yapılan yerde bulunmanın sıhhat açısından tehlikeli olduğunu, uygulamadan sonra en az birkaç saat alanı kapalı tutmanın, akabinde uzun mühlet havalandırmanın ve ondan sonra içeri girmenin yanlışsız olduğunu kıymetle vurguladı ve kelamlarına şöyle devam etti:

“Sağlık Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş ilaçlama firmalarının yaptığı uygulamalara ihtimam gösterilmelidir. Meskeninize ilaçlama hizmeti için gelen bireylerden kesinlikle doküman ve müsaadelerini, ayrıyeten kullanılacak zehirlerle ilgili bilgileri talep etmelisiniz. Maalesef “merdiven altı” diye tabir edilen ve internette rahatlıkla reklam verip meskenlere gelen bazı kuruluşlar, Sağlık Bakanlığı ve Sağlık İl Müdürlüğü’nden müsaadesiz ve yetkisiz uygulamalar yaparak sıhhatinizi riske atabilirler.”

8- Fare zehrinin ziyanlı tesirlerinden korunmak için nelere dikkat edilmeli?

Prof. Dr. Murat Sun, kemirgenler dışındaki öteki canlıların, bilhassa çocukların yaklaşabileceği yerlerden bu zehirlerin uzak tutulması gerektiğini, kapalı alanlarda buharlaşabilme özelliği olan bu kemirgen zehirlerinin kullanılmaması gerektiğini söyledi.

SU, AYRAN, YOĞURT ÜZERE YİYECEK İÇECEKLER VERMEYİN

9- Zehirlenmenin birinci bulguları nelerdir? Zehirlendiği anlaşılan şahsa birinci yardım olarak ne yapılmalı?

Zehirlenmenin birinci bulgularının bulantı, kusma, şuur değişikliği üzere durumlar olduğunu belirten Prof. Dr. Murat Sun, şayet bir çocukta etrafta bu tip kemirgenler varken buna emsal bulgular gelişmişse çocuğa bir şeyler yedirilmemesi, içirilmemeli bir an evvel hastanelerin acil servisine müracaat edilmesi gerektiğini söyledi ve ekledi: “Özellikle su, yoğurt, ayran üzere yiyecek ve içecekler çocuklar için daha tehlikelidir, çocukların akciğerine kaçabilirler, aspire edebilir. Şuur değişikliği, bulantı, kusma, baygınlık hali üzere durumlarda ve etrafta bu cins zehirlerin varlığı kelam konusu ise kuşkulanılıp bir an evvel acil servise başvurulması gerekir.”