Etrafında ne varsa öldürüyor, bulunduğu yeri istila edip yaşamı sonlandırıyor! Sorun o kadar büyük ki uzaydan bile görünüyor… Dönem dönem Türkiye’de de ortaya çıkıyor

Kenya’nın Nairobi kentinde bulunan Naivasha Gölü’ndeki sorun, giderek daha da içinden çıkılmaz bir hal alıyor. Dünyanın en yaygın istilacı çeşidi olan su sümbülü gölü kaplıyor, balıkları boğuyor ve insanları mahsur bırakıyor.

BALIKÇILAR MAHSUR KALDI, HELİKOPTERLE KURTARILDILAR

Naivasha Gölü yakınlarında yaşayan bir balıkçı olan Simon Macharia, su sümbülü sorunu hakkında, “Bazen çok önemli bir hal alıyor. Balıkçıların üç gün boyunca gölün içinde sümbül tarafından kapana kısıldığı bir olay oldu. Onları kurtarmak için hükümetten yardım istemek zorunda kaldık. Bir helikopterle kurtarılabildiler” dedi.

CNN’e konuşan Macharia, bitki yüzünden kimi günler gölde balık tutamadığını söyledi. Macharia, balık tuttuğunda da ağlarını yüzen otların altında kaybedebiliyor ve bu da o gün yarar elde etmesini engellerken masraflara yol açıyor.

UZAYDAN BİLE GÖRÜNÜYOR

Su sümbülleri ayrıyeten yüzeyi kaplayarak güneş ışığını kesiyor, öteki bitki cinsleriyle rekabet ediyor ve suyu oksijensiz bırakıyor. Bu da Macharia’nın yakalayabileceği balık sayısının azalması manasına geliyor.

Sorun o kadar büyük ki uzaydan bile görülebiliyor. Ayrıyeten 150 kilometrekarelik gölü çevreleyen sulak alanlardaki çiçek sanayisini de tehdit ediyor.

TÜM KITALARDA İSTİLAYA DEVAM EDİYORLAR

Naivasha Gölü’nde yaşananlar tüm dünyada tekrarlanan bir öykü. Su sümbülleri aslında Güney Amerika’ya mahsus fakat birçok diğer ülkede de egzotik süs bitkisi olarak satılıyor. Tatlı su ortamlarını ele geçiren bu bitki, Antarktika dışında öbür tüm kıtalarda yabancı istilacı cins olarak etiketlenmiş durumda.

TÜRKİYE’DE ASİ NEHRİ’NDE GÖRÜLÜYOR

İstilacı su sümbülü, ülkemizde de Asi Nehri’ni periyot dönem istilası altına alıyor. Lübnan’da doğan, Suriye’den geçerek Hatay’ın Samandağ ilçesinden Akdeniz’e dökülen Asi Nehri’nde bilhassa sonbahar aylarında su sümbülü görülüyor ve bu bitki ırmağın büyük kısmını kaplıyor. Irmaktaki canlılara ziyan veren istilacı bu bitki, ağır çalışmalar sonucu temizlense de yine ortaya çıkabiliyor.

BİTKİ KATLANARAK YAYILIYOR, YILDA 700 MİLYON DOLARDAN FAZLA ZİYANA UĞRATIYOR

Biyoçeşitlilik ve geçim kaynakları üzerindeki tesirlerinin yanı sıra, yüzen bitkiler hidroelektrik ve sulama sistemlerini tıkayabiliyor. Yani bu bitkiden etkilenmek için ırmakların ya da göllerin yakınlarında yaşamak gerekmiyor. Uzmanlara nazaran bu, global iktisada geçmişte on milyarlarca dolara, artık ise yılda 700 milyon dolardan fazla bir sayıya mal olan istilacı su bitkisi krizinin en dikkat cazibeli örneği.

Su sümbülleriyle ilgili sorun bilhassa Afrika’da önemli boyutlara ulaşmış durumda. Birleşmiş Milletler Etraf Programı tarafından kurulan Biyoçeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri Hükümetlerarası Bilim-Politika Platformu (IPBES) tarafından hazırlanan 2024 tarihli bir rapor, bitkinin ‘katlanarak yayıldığını’ ve arazi kullanımındaki değişiklikler ile iklim değişikliğinin yangına potansiyel körükle gittiğini belirtiyor.

Birçok kurum su sümbülü meselesine tahliller üretmeye çalışıyor. Örneğin bitkiye saldıran böceklerin buralara getirilmesiyle bitkinin yayılması sınırlanabilir ve hatta bitkinin yüzme özelliğini kaybetmesi sağlanabilir. Ayrıyeten su sümbülünü hasat edip evsel atıklar ve inek gübresiyle birleştirerek biyoyakıt üretme önerileri de var.

BİR ÖĞRENCİNİN PROJESİ ÜLKEYİ SU SÜMBÜLÜNDEN KURTARABİLİR

Şimdi ise Kenyalı bir şirket, istilacı bitkiyi biyoplastik haline getirerek hem bu sorunu hem de ülkenin plastik kirliliği sıkıntısını ele alıyor.

Eski bir inşaat ve etraf mühendisliği öğrencisi olan Joseph Nguthiru, son sınıf projesi olarak kelam konusu şirketi hayata geçirdi. Nguthiru ve sınıf arkadaşları, 2021 yılında Naivasha Gölü’ne yaptıkları bir seyahatte tekneleri beş saat boyunca mahsur kaldığında su sümbülü meselesini birinci elden deneyimlediler ve bu bahiste bir şeyler yapmaya kararlı bir biçimde geri döndüler.

Nguthiru’nun şirketinde üretilen biyoplastik, kurutulmuş su sümbülünün bağlayıcılar ve katkı hususlarıyla birleştirilmesiyle elde ediliyor ve daha sonra karıştırılarak şekillendiriliyor.

Birkaç ay içinde biyolojik olarak parçalanan eser, birinci olarak plastik ambalajlara alternatif olarak kullanıldı. Kenya 2017’de tek kullanımlık plastik poşetleri yasaklayan bir yasa çıkardı ve 2020’de tüm tek kullanımlık plastiklerin korunan alanlardan çıkarılması yasaklandı.

CNN’e verdiği demeçte eserinin ‘bir taşla iki kuş vurduğuna’ inandığını söyleyen Nguthiru, “Tek kullanımlık plastik eserlerin birden fazla süpermarket raflarından çıktıktan sonra yaklaşık 10 dakikalık bir ömre sahip olma eğilimindedir. Öyleyse neden onları biyolojik olarak parçalanabilir yapmayalım?” dedi.

Nguthiru’nun şirketi, Doğu Afrika İklim Aksiyon Ödülleri’nde Gençlik kategorisini, UNESCO’nun Dünya Mühendislik Günü Hackathon’unda bir mükafatı ve COP28 iklim konferansında açıklanan 2023 İnsanlık için Prototip Ödülü’nü kazanarak büyük ilgi gördü. Nguthiru ayrıyeten 2023 Obama Vakfı Afrika Lideri seçildi.

?

‘BUNU ŞİMDİ YAPMAZSAK BİR DAHA YAPAMAYACAĞIZ’

Balıkçılar artık Naivasha Gölü’ndeki istilacı bitkiyi topluyor, akabinde kurutup Nguthiru’nun şirketine satıyor. Macharia, bunun bilhassa bitkinin ağları kaplayarak balık avlamasını engellediği günlerde yararlı bir alternatif gelir olduğunu söyledi.

Nguthiru, inovasyonundan dünyanın faydalanması için en süratli yolu yaratmak istiyor ve su sümbülünün ötesinde, iklim kriziyle gayret etmek için acil aksiyon gerektiğini düşünüyor.

“Önceki jenerasyonlar bizi hayal kırıklığına uğrattı ve bizden sonra gelecek olanlar bize bakıyor” diyen Nguthiru şunları söyledi:

“Bizler 1,5 santigrat derecenin (küresel sıcaklık artışı) üzerinde bir gezegenle yaşayacak olanlarız. İklim krizi için tahlil üretmek benim jenerasyonumun misyonu, bunu artık yapmazsak bir daha hiç yapamayacağız.”