İki çocuk annesi 46 yaşındaki gazeteci Meral Kara Delen’in endoskopi süreci esnasında bağırsağının delinmesi ve tüm müdahalelere karşın hayatını kaybetmesi sonrasında akıllarda endoskopi ve riskleri ile ilgili soru işaretleri belirdi.
Daha evvel de endoskopi nedeniyle hayatını kaybeden bireylerin haberleri medyaya yansımıştı.
Birkaç yıl önce Isparta’da yaşanan olayda, mide rahatsızlığı nedeniyle hastaneye giden Ramazan Gök, tıpkı gün teşhis hedefli endoskopiye alınmıştı. Endoskopi sırasında, şimdi belirlenemeyen nedenle kötüleşen Gök, sabaha karşı hayatını yitirmiş, yakınları hastane hakkında hata duyurusunda bulunmuştu.
Benzer şikayetlerle tıpkı hastanede endoskopi sürecinden sonra rahatsızlanan F.G., A.G., A.K., G.K. ve U.K. de ağır bakımda tedaviye alınmıştı. Gazetecilere yaptığı açıklamada o gün endoskopi odasına birinci kendisinin girdiğini, ayıldıktan 10 dakika sonra ayağa kalktığını belirten 43 yaşındaki U.K., süreç sonrası mide bulantısı, baş dönmesi ve titreme başladığını, kendini berbat hissettiğini ve gözünü 2 gün sonra ağır bakımda açtığını söylemişti. Kendisine yanlış bir ilaç kullanımı nedeniyle bu durumun yaşandığının söylendiğini belirten U.K. olayı yargıya taşımıştı.
Bu üslup haberleri duyan pek çok insan endoskopi yaptırması gerektiği halde korktuğu için bu süreci daima öteliyor ya da yaptırmayı katiyetle reddediyor. Pekala ne oluyor da 10 dakikalık kolay bir süreç insanların hayatına mâl oluyor? Endoskopi riskli mi? Kimlerin endoskopi yaptırması sakıncalı? Hangi durumlarda yapılmaması gerekir? Sorularımızın yanıtını Prof. Dr. Vedat Göral’dan aldık.
İŞLEM 8-10 DAKİKA SÜRÜYOR
Endoskopi nasıl bir süreç?
Endoskopi; sindirim sisteminde olan yemek borusu, mide, on iki parmak bağırsağı, ince ve kalın bağırsakların kamera ile incelenmesidir. Mide endoskopisi için hastanın, 10-12 saat aç olması gerekir.
Prof Dr. Göral, üst sindirim sisteminin tüm hastalıklarını görme, fotoğraflama, görüntüye alma ve biyopsi alma süreçlerinin uygulandığını, bazen de midedeki polipler ve erken kanser lezyonlarının endoskopi esnasında alındığını belirtti.
Kolonoskopi süreci için ise kalın bağırsak paklığı ve hazırlığı gerektiğini, sürecin deneyimli ellerde 8-10 dakika kadar sürdüğünü belirten Göral, şayet poliplerin alınması üzere öteki süreç yapılacaksa, bazen 30-45 dakika sürebileceğini kelamlarına ekledi.
Aynı biçimde, kalın bağırsakta da tüm hastalıkları görme, fotoğraflama, görüntüye alma ve biyopsi alma sürecinin uygulanır. Kolonoskopide, polipler ve erken kanser lezyonları, kolonoskopi süreci esnasında yani o anda alınır. Ameliyata mahal vermeden, bilhassa Japon teknikleri ile, o anda tedavisi yapılır.
Prof. Dr. Vedat Göral
DENEYİMLİ ELLERDE RİSK SIFIRA YAKIN
İşlem esnasında kullanılan alet, bağırsağı ya da mideyi nasıl deliyor?
Gastroenterolojiye ve endoskopi eğitimine yeni başlayanlarda, tecrübesi az olanlarda, nadiren de olsa kalın bağırsak ve yemek borusu ile midede delinme riskinin olabileceğini belirten Göral, tecrübeli ellerde, delinme yani perforasyon riskinin sıfıra yakın olduğunun altını çizdi.
DELİNMEYİ ERKENDEN FARK ETMEK HAYAT KURTARICIDIR
Prof. Dr. Göral, bu bağlamda deneyimin her vakit kıymetli olduğunu, kalın bağırsakta, divertikül denilen balonlaşma yahut divertikülün iltihabı ya da bağırsakta yapışıklık varsa, delinme ihtimalinin artacağını tabir etti.
“Ayrıca, kalın bağırsakta polip yahut erken kanser varsa, bunu süreç esnasında alma yahut kazıma süreci esnasında, delinme olabilir” diyen Göral, donanımlı kliniklerde delinme küçük ise delinen yere birebir anda metalik klips uygulanacağını, delinen yerin birebir anda gecikmeden kapatılabileceğini, delinme fazla ise genel cerrahi kısmı ile görüşülüp erkenden ameliyat yapılarak, hastanın hayatının kurtarılacağını, yani delinmeyi erkenden fark etmenin hayat kurtarıcı olduğunu tabir etti.
ERKEN TEŞHİS EDİLMESİ ÇOK ÖNEMLİ
Endoskopi ya da kolonoskopiden korkmak yersiz mi?
“Endoskopi, tüm dünyada uygulanıyor. Elle muayene ile artık, mide ve bağırsak hastalıklarının teşhisi konulamaz. Teknolojiyi kullanmak ve erken teşhis gerekir. Midede delinme çok enderdir lakin kolonoskopi sürecinde, yaşlı hastalarda, divertikülit varlığında, bağırsakta yapışıklık varsa ve polip kesilmesi derinden yapılırsa, kalın bağırsakta delinme olabilir” vurgusunu yapan Göral, erken teşhis konulduğunda, kolay kolay mevt olaylarının yaşanmayacağını, ancak delinme o anda anlaşılmazsa ve gecikirse, ayrıyeten eşlik eden kalp, böbrek ve şeker hastalığı üzere ek hastalıklar da varsa, vefat riskinin artabileceğini söyledi.
KAN SULANDIRICI RİSKİ ARTIRIYOR
Mide kanaması ve bağırsak delinmesi riski ne kadar?
Prof. Dr. Vedat Göral, bu sorumuza şöyle cevap verdi:
“Mide kanaması riski çok azdır ve tam donanımlı bir merkez ise ve kanama olursa, lazer, klips yahut adrenalin ilaçları ile kanama büsbütün durdurulur. Ölümcül olmaz. Kanama bozukluğu varsa, hasta kan sulandırıcı kullanıyorsa fakat bu ilacı kesmemişse, pıhtılaşma bozukluğu ve trombosit eksikliği varsa, kanama mümkünlüğü artar. Endoskopide delinme riski, yabancı kaynaklarda midede 10.000’de 1-4, kolonoskopide kalın bağırsakta 10.000’de 3-10 civarındadır.”
Göral, süreci yapan tabibin; donanımlı ve deneyimli olması, çalıştığı yerin tam teşekküllü olması, o anda komplikasyonu çabucak fark etmesi durumunda durumun mevt riski olmadan atlatılabileceğini, ancak gecikilirse vefat riskinin arttığını yineledi.
Kimlerin endoskopi yaptırması sakıncalı? Hangi durumlarda yapılmaması gerekir?
“Kalp hastalığı olanlar ve kan sulandırıcı kullananlar, risk altındadır” diyen Göral, kan sulandırıcı kullanılıyorsa, 3 gün evvel kan sulandırıcı hapını kesip, iğne halinde olan kan sulandırıcılar ile devam edilebileceğini, ayrıyeten yüksek tansiyonlu bireylere, astım ve KOAH üzere hastalığı olanlara, pıhtılaşma bozukluğu olanlara, kanamaya meyilli bireylere, trombositi düşük şahıslara, anestezi ilaçlarına alerjisi olanlara, gebe bayanlara, ağır ruhsal meseleleri olanlara süreç yapılırken, çok dikkatli olunması gerektiğini tabir etti.
KARINDA GEÇMEYEN AĞRI, BULANTI VE KUSMA VARSA DİKKAT
Endoskopi sonrası hangi şikayetler olağandır? Hangi belirtiler bir şeylerin yanlış gittiğini gösterir?
İşlemde, mide ve bağırsağa düzgün inceleme yapılması için, biraz hava verildiğini, bu nedenle süreçten 5-10 dakika sonra karında ağrı olmasının olağan olduğunu belirten Göral, bu havanın tesiri ile, bağırsaklarda şişkinliğe bağlı, süreksiz bir ağrı olabileceğini söyledi.
Göral, endoskopi sonrası hastanın tuvalete gitmesinin ve gazını çıkarmasının önerildiğini, fakat, 5-10 dakikayı geçen karın ağrısı ve karında giderek artan şişkinlik, terleme, bulantı, kusma, genel durumda bozulma varsa, komplikasyon yani delinme, kanama yahut güzele gitmeyen bir durum olabileceğini düşündürdüğünü söyledi ve ekledi:
“Bu durumdaki hastanın hastanede yatırarak tetkik edilmesi gerekir. Batın grafisi, batın tomografisi, kan tetkiki ve genel cerrahi tabibinin kesinlikle muayene etmesi gerekir.”
NARKOZUN DA YAN TESİRLERİ OLABİLİYOR
Önceki yılarda da bir hastanede birebir gün endoskopi yaptıranlar bireylerden biri ölmüş 5 kişi de ağır bakıma alınmıştı. Ağır bakımdan çıkan bir hasta kendine yanlış ilaç verildiğini tez etmişti. Narkozdan ötürü bu türlü bir durum yaşanır mı?
Prof. Dr. Vedat Göral, narkozun da yan tesirleri yahut komplikasyonun olabileceğini, az oranda olsa da, komplikasyon gelişebileceğini, mevt hadiselerinin bazen kalp krizi üzere narkoz dışı sebeplerden de yaşanabileceğini belirtti.
HASTA 30-45 DAKİKA GÖZLEMLENMELİ
Endoskopi sonrasında ne kadar mühlet hastanede kalınır?
İşlem sonrası olağanda hastaneye yatış yapılmadığını fakat, süreçten sonra 30-45 dakika, endoskopide ünitesinde, kesinlikle hastanın durumunun gözlemlenmesi gerektiğini vurgulayan Göral, hastanın genel durumuna, tansiyon, nabız, şeker vb üzere parametrelerine bakıldığını, bedeller olağan ise, hasta kendini güzel hissediyorsa, şikâyeti yoksa, refakatçisi ile bir arada hastanın konutuna gönderildiğini, fakat şayet olağan değilse, bir süre daha hastanede müşahedede tutulduğunu ve gerekirse yatış yapıldığını tabir etti.
Endoskopiye gelenlerin kesinlikle, refakatçi ile gelmesinin koşul olduğuna değinen Göral, hem süreç öncesi hem de sonrası, hastanın yanında yakınlarından birinin bulunması gerektiğini söyledi ve ekledi:
“Komplikasyon açısından ve ayıca, hastaya anestezi ilacı uygulandığından ötürü, aklı başında olmayabilir. 3 saate kadar araç kullanamaz. Süreçten sonraki, 30-40 dakikaya kadar bir şey yiyemez. Daha sonra, kahvaltı alması uygundur.”