Dünyadaki tüm uçakların üç katından fazla! Her yıl milyonlarca ton faydalı kabuk çöpe gidiyor… İsrafı önlemenin yolları

Yediğiniz her muzun üçte birini çöpe attığınızı bir düşünün. Kulağa çok saçma geliyor değil mi? Halbuki farkında değiliz lakin bunu neredeyse hepimiz her muz yediğimizde yapıyoruz. Çünkü bir muzun yükünün üçte birini kabuğu oluşturuyor ve çöpe attığımız kabuklar muzun üçte birini israf ettiğimiz manasına geliyor.

Birçok diğer meyve ve zerzevatın kabuğu üzere muzun kabuğu da yenebilir olmanın ötesinde yararlı besin hususları içeriyor. Portakal kelam konusu olduğunda meyvenin ortalama yüzde 20’sini kabukları oluşturuyor. Mart 2021’de bilim dergisi Molecules’da yayımlanan bir araştırmaya nazaran, yalnızca 2018 yılında portakal tüketimi sonucunda 15,1 milyon ton kabuk ortaya çıktı. (15,1 milyon ton, aşağı üst 80.000 mavi balinanın yahut 2.500 dev sekoya ağacının yüküne denk geliyor.) Kivi meyvesinin yüzde 9-13’ünü kabukları oluştururken narın kabuklarının yükü neredeyse çekirdeklerinin tartısıyla tıpkı.

Dünya genelinde üretilen besinlerin üçte biri kayıp ya da israf ediliyor. Bu da yıllık 1,3 milyar ton besin hususu demek. Besin kayıpları ve israfı, global sera gazı emisyonlarının yüzde 8’ine yol açıyor. (Bu oran havacılık bölümünün emisyonunun üç katından fazla.) Dahası çöplüklerde çürümekte olan organik unsurlar de büyük ölçüde metan çıkışına neden oluyor. (Metan emisyonu 20 yıllık bir süreçte karbondioksitten 80 kat daha güçlü.) Besin atıklarını çöpe atmak yerine kompost yapmak, atmosfere salınan metan gazının ölçüsünü azaltabiliyor. Fakat aslında en uygunu çöp gözüyle baktığımız eserlerin tüketilebilir olmasının farkına varmak.

Gıda sanayisi son devirde, çöpe atılan kabuklardaki besin unsurlarını ve enerjiyi kullanılabilir hale getirmek için çeşitli çalışmalar yapıyor. Lakin bunu konutlarımızda yapmanın yolları da var. Kabukları kullanmanın en kolay yolu eserleri kabuklarıyla birlikte kullanmaya müsaade veren yemek tanımları. Bunun yanı sıra direkt kabukları kullanarak fevkalade lezzetler üretmek de mümkün. İşte birkaç örnek…

PORTAKAL KABUĞU REÇELİ

Portakal kabuğu reçeli 5 gereçle yapılıyor. Tanımda 2 kilogram portakalın kabuğu, 5 su bardağı toz şeker, yarım limonun suyu, 1 paket vanilin ve 3,5 su bardağı su kullanılıyor. Lakin imal evresi biraz zahmetli.

Portakalları güzelce yıkadıktan sonra kabuklarını dilim dilim soyuyoruz. Akabinde her bir kabuğu sarmal haline getirip kalın bir iğne yardımıyla ipe diziyoruz. Bütün kabukları ipe geçirdikten sonra ipin iki ucunu bağlıyoruz. Kabukları tenceredeki kaynar suya batırıp 5 dakika tuttuktan sonra çıkarıyoruz. Suyu döküp tencereyi yine dolduruyoruz. Su kaynayınca batırıp bekletme sürecini tekrarlıyoruz. Bu uygulamayı kabukların acısı çıkana kadar en az 3 kere yineliyoruz.

Haşladığımız kabukları tencereye alıp üzerine 3,5 bardak suyu, şekeri ve vanilini ek ediyoruz. Ağzı açık halde sık sık karıştırarak kısık ateşte kaynamasını, kıvamının yoğunlaşmasını bekliyoruz. Kaynayan reçele limon suyunu ek edip bir taşım daha kaynattıktan sonra ocaktan alıyoruz. Portakalları bir çatal yardımıyla ipten çıkarıp reçele karıştırıyoruz. Reçelimiz soğuduktan sonra afiyetle tüketmeye hazır.

ZENCEFİL KABUĞU ÇAYI

Zencefil kabuğu birçok vakit çöpe atılarak israf edilen eserlerden. Fakat zencefile yararını veren şey de aslında kabuğu. Zencefil kabuğunda antioksidan, antimikrobiyal ve kanser tersi fitokimyasal özellikler taşıyan biyoaktif bileşikler bulunuyor. Zencefil kabuğu ayrıyeten C vitamini, kalsiyum, demir, lif üzere yararlı unsurlar açısından çok güçlü bir kaynak.

Zencefili tanımlarda kabuğunu soymadan kullanabileceğiniz üzere bir çay kaşığının ucuyla hafif hafif kazıyarak kabuğun yararlı kısımlarını atmadan da soyabilirsiniz. Bıçakla soyduğunuz zencefil kabuklarını da çorba üzere sulu yemeklere katarak aroma artırıcı olarak kullanabilirsiniz. (Ancak çorbanızı blender’dan geçirmeden servis etmeden evvel kabukları tencereden almanızı tavsiye ediyoruz.) Öte yandan kabukları suda kaynatıp elde edeceğiniz zencefil suyunu smoothie’lere, meyve sularına, kokteyllere, maden suyuna ekleyebilir, bu aromatik suda sebzelerinizi haşlayabilirsiniz.

Daha varlıklı bir aroma için zencefilin kabuklarını fırında kuruttuktan sonra blender’da ya da kahve öğütücüde çekerek toz haline getirin. Bu tozu demleyip zencefil çayı yapabilir (içmeden evvel süzmenizde yarar var) ya da baharat olarak yemeklerinize ilave edebilirsiniz.

SOĞAN KABUĞU TOZU

Çöpe attığımız soğan kabukları da pek çok işe yarıyor. Kuru soğanın kabuklarını ve dış katmanlarını fırında birkaç saat güzelce kurutup blender’da öğüterek toz haline getirmek en kolay sistemlerden biri. Bu tozu tuzla ve öteki baharatlarla karıştırıp yemeklerde kullanılacak bir çeşni haline getirmek mümkün.

Soğan kabuğu birçok öteki zerzevat ve meyvenin kabuğunda olduğu üzere antioksidan ve antiinflamatuar özelliklere sahip flavonoidler içeriyor. Dahası soğan kabuğu tanen açısından da güçlü. Kabuklardaki tanen acı olduğundan ziyanlı böcekleri soğan köklerinden uzak tutmaya yarıyor. Lakin bu unsurlar tıpkı vakitte soğana renk de veriyor. Bu flavonoidlerin ve tanenlerin haşlama yoluyla zerzevattan çıkarılmasıyla, güçlü boyalar elde ediliyor. Kelamın kısası soğan kabuğunu doğal bir boya olarak kullanabilirsiniz. Kullanacağınız soğan cinsine ve ölçüsüne nazaran, turuncu, hardal rengi, kahverengi üzere sonuçlar elde edebilirsiniz.

TEPACHE

Tepache, Meksika’nın Hispanik devrinden öncesine ilişkin bir tıp fermente içecek. Âlâ bir probiyotik kaynağı olan tepache, bir öbür fermente içecek olan kombucha’ya benziyor.

Tepache yapabilmek için 3,8 litrelik bir kavanoza, bir lastik banda ve kavanozun ağzını kapatacak tülbent üzere delikli bir kumaşa muhtaçlığımız var. Öncelikle ananası güzelce yıkayıp, soyuyor ve göbeğindeki sert kısmı oyuyoruz. (Organik meyve kullanmak kabuklarda tarım ilacı kalma riskini azaltıyor.) Öteki yanda bir tencereye esmer şeker ve suyu koyup yavaş yavaş ısıtarak şekerin büsbütün erimesini sağlıyoruz. Ilınmasını beklediğimiz şekerli suyu bir kavanoza yerleştirdiğimiz ananas kabuklarının ve göbeğinin üzerine ekliyoruz. Kavanozun ağzını tülbentle kapatıp lastikle tutturuyoruz.

Buradan sonrası sabır işi. Tepache’nin 21-25 derece sıcaklıkta bekletilmesi ve ortada denetim edilmesi gerekiyor. 24-36 saat sonra kavanozun üzerinde oluşmaya başlayan beyaz köpükler fermentasyon sürecinin başladığı manasına geliyor. Fermentasyon mühleti uzadıkça tepache’nin aroması da kuvvetleniyor. Dilenen lezzete ulaştıktan sonra karışımı süzüp buzdolabında soğuttuktan sonra tüketebilirsiniz. Dilerseniz zencefil, limon üzere meyveler ek ederek lezzetini artırabilirsiniz. Lakin limon üzere asitli meyveleri fermentasyon sürecini yavaşlattığı için en sonda eklemek gerekiyor.