Çin’de teknoloji dalı denince akla dört isim geliyor: Baidu, Alibaba, Tencent ve Xiaomi. Bunların hepsi kendi alanlarında dünya liderliğine oynayan şirketler. Lakin iOS uygulama mağazasının doruğuna çıkan ve ABD borsalarını tepetaklak eden yapay zekâ uygulaması bu şirketlerin hiçbirine değil, şimdi kurulalı iki yıl bile olmamış DeepSeek’e ilişkin. Üç gündür analistler DeepSeek’in global yapay zekâ yarışında bir “Sputnik anına” imza attığı yorumlarını yapıyor.
Ancak ABD’lileri asıl endişelendiren şey, DeepSeek’in OpenAI’ın ChatGPT’siyle birebir düzeyde görülen yapay zekâ modeli DeepSeek R1’in eğitimi için harcadığı paranın 6 milyon doları bile bulmadığını açıklaması oldu. (Basit bir kıyas yapmak isteyenler için OpenAI’ın en büyük ortağının yapay zekâ altyapısına yalnızca bu yıl 80 milyar dolar civarında yatırım yapmayı planladığını hatırlatmamız kâfi olacaktır.)
Hal bu türlü olunca DeepSeek’in gerisinde kim olduğu ve şirketin bu 24 aydan kısa bir müddette bu türlü hudutlu bir bütçeyle nasıl bu türlü bir muvaffakiyete ulaştığı da merak konusu oldu.
DEEPSEEK’İN ARKASINDA KİM VAR?
The Guardian’ın aktardığına nazaran, Mayıs 2023’te kurulan DeepSeek, Çin’in güneyinde bulunan Guangdong eyaletinde doğup büyümüş olan hedge fon teşebbüsçüsü Liang Wenfeng’in “tutku projesi”. DeepSeek’in muvaffakiyetinin arkasında yeten birçok sebep var fakat bunların başında kâr emeli güden ticari bir teşebbüs değil, yalnızca araştırmaya odaklı bir kuruluş olması geliyor.
DeepSeek geçtiğimiz yıl daha erken bir yapay zekâ modelini kamuoyuna tanıttığında da dalda heyecana yol açmıştı. Liang o devirde Çin medyasına yaptığı açıklamada, “Bizim prensibimiz ne para kaybetmek ne de büyük kârlar elde etmek… Bizim çıkış noktamız fırsattan istifade edip servet kazanmak değil teknolojinin en ön safında yer almak ve tüm bir ekosistemin gelişimini desteklemek” sözlerini kullanmıştı.
Liang Wenfeng’e (sağdaki) ilişkin tek elle tutulur fotoğraf, Çin televizyonu CCTV’den alınmış ve toplumsal medyada paylaşılmış bu ekran imgesi.
DeepSeek’in araştırmalarının finansmanını, Liang’ın 2015’te kurduğu hedge fon High-Flyer Capital üstleniyor. Liang, Zhejiang Üniversitesi’nde elektronik enformasyon mühendisliği eğitimi aldıktan sonra, yapay zekâ tutkusuna odaklanabilmek için büyük yazılım şirketlerinde çalıştı. High-Flyer Capital’ın kullandığı yapay zekâ yazılımı sayesinde pay fiyatlarındaki örüntüleri tespit etmeyi başaran Liang, bu sayede büyük paralar kazandı. 2021’de yayımlanan bir raporda High-Flyer Capital’ın yönetimindeki varlıkların toplam kıymetinin 100 milyar yuanı (13,8 milyar dolar) geçtiği bildirildi.
Aynı yıl Liang’ın elinde büyük ölçüde Nvidia marka grafik sürece ünitesi (GPU) bulunduğuna dair söylentiler çıktı. İddialara nazaran 2021 prestijiyle Liang, görünüşe nazaran ferdî hobisi için 10 bin adet çip satın almıştı ve bu sayıyla uzunluk ölçüşebilecek Çinli teknoloji şirketlerinin sayısı bir elin parmaklarını geçmiyordu.
Liang 2023 yılında bu hususta yaptığı açıklamada, “Pek çok kişi bunun gerisinde bilinmeyen bir iş mantığı olduğunu düşünecektir lakin hakikatte asıl sebep merak” sözlerini kulandı.
Doğrusunu söylemek gerekirse Liang’ın merakının zamanlaması biraz manidardı. Çünkü 2022 yılında dönemin ABD Başkanı Joe Biden, Çin’e ihraç edilen yarı iletkenlere ait kapsamlı denetimleri hayata geçirdi. Biden’ın hedefi Çinli şirketlerin yapay zekâyı süratlice geliştirebilmesi için gerekli donanıma erişimini engellemekti.
Nvidia’nın gücüyle bilinen H100 çipinin ihracatı yasaklandı. Bunun üzerine şirket Çin piyasası için daha az güçlü bir eser olan H800 çiplerini üretmeye başladı. DeepSeek’in de yapay zekâ modelini eğittiği bu çipler de 2023 yılında yasaklandı. Nitekim Liang da “En çok zorlandığımız şey hiçbir vakit para olmadı, son teknolojiye sahip çiplere uygulanan ambargo oldu” kelamlarıyla bu yasaklara vurgu yaptı.
ÇİNLİ MÜHENDİS VE YAZILIMCILARLA ÇALIŞIYOR
Liang’ın DeepSeek’in araştırmalarıyla birebir ilgilendiği biliniyor. Şirketin Hangzhou kentindeki yerleşkesinde çalışacak iş gücünü ABD’de ya da diğer ülkelerde değil Çin’de eğitim almış Çinli yetenekler oluşturuyor.
Çin’in doğusunda bulunan Hangzhou birebir vakitte e-ticaret devi Alibaba’nın da merkezinin bulunduğu yer.
Bu da DeepSeek’in muvaffakiyetini daha da çarpıcı bir hale getiriyor. Çünkü hem gelişmiş çiplerin üretiminde kullanılan ekipman konusunda hem de eğitimli iş gücü konusunda piyasayı domine eden ABD şu ana kadar yapay zekâ yarışında Çin’in önündeydi.
DeepSeek’in gücüyle şaşırtan R1 modelinin kullanıcıyla buluşması, Çinli bilim insanlarının (tahmin edildiği üzere) ABD’nin engellemelerini aşmanın bir yolunu bulduğu manasına geliyor.
Bu durum ABD’nin denetimlerini daha da sıkılaştırmasına yol açabileceği üzere kısıtlamalar yoluyla bir yere varılamayacağı fikrini de güçlendirebilir. Bu noktada DeepSeek’in ötesinde birçok Çinli yapay zekâ şirketinin yazılımlarını, ileri düzey GPU’lara erişimleri olmadan geliştirmeye çalışmakta zorlandığını da hatırlatalım.
Çin konusunda uzman analist Bill Bishop, DeepSeek’in piyasaları altüst etmesinin akabinde aboneleriyle paylaştığı yorumda, “Trump idaresi ihracat kısıtlamalarıyla ilgili ne kadar verirse versin, ABD ve yakın dostları ile dünyanın geri kalanı bilhassa de ‘küresel güney’ ortasında yapay zekâ konusunda daha büyük bir ayrışmaya neden olabilir” sözlerini kullandı.
BAZI YATIRIMCILAR VE ANALİSTLER İKNA OLMUŞ DEĞİL
Öte yandan DeepSeek’in piyasaları altüst eden savlarına kuşkuyla yaklaşan analistler ve yatırımcılar da oldu.
ABD’li yapay zekâ teşebbüsçüsü Alexandr Wang, CNBC’ye yaptığı açıklamada, “Çinli laboratuvarların elinde insanların düşündüğünden daha fazla H100 var” dedi. Wang, DeepSeek’in elinde bir gelişmiş çip stoğu bulunduğuna lakin ABD’nin yaptırımları nedeniyle bu durumun kamuoyundan gizlendiğine inandığını söyledi. DeepSeek bahisle ilgili yorum taleplerine şimdi cevap vermedi.
Diğer yandan yapay zekâyla ilgili gelişmelere ait haberleriyle tanınan gazeteci Karen Hao, X platformunda yaptığı paylaşımında DeepSeek’in muvaffakiyetinin küçük ölçekli olmasından kaynaklığını belirterek, “Sınırlamalara karşın değil sınırlamalar sayesinde inovasyon yaptı” dedi.
Şirketin kaliteli elemanlara yüksek fiyatlar ödediği, cazip tekliflerle Nvidia üzere daha büyük şirketlerden yetenekli elemanları çaldığı da biliniyor. Çin’de faaliyet gösteren iş ve eleman bulma sitesi Zhipin’de yer alan ilanlarda, DeepSeek’teki geliştirici maaşlarının aylık 60.000 yuanı (yaklaşık 8.300 dolar) bulduğu görülüyor. Tencent’te ve öbür büyük teknoloji şirketlerinde ise ortalama maaşlar aylık 35.000 yuan civarında.
Tüm bunlar yaşanırken Liang gözlerden uzak kalmayı tercih ediyor. Liang’ın Çin basınına konuşan bir okul arkadaşı, “Birkaç gün evvel kutlamak için bildiri gönderdim. Bana Çin yeni yılı için memlekete döneceğini fakat saklanacağını söyledi” tabirlerini kullandı.