Depodaki yakıt bitti, tüm ışıklar söndü, uçak karanlığın içinde sessizce düşüyordu… Acısı 35 yıldır dinmiyor: ‘Hayatta kaldığıma minnettarım ama…’
Astrid Lopez tekerlekli sandalyesiyle çimlerle kaplı arazinin kıyısına kadar geldi; bastonuna tutunarak ayağa kalktı ve zorlanarak da olsa dik durmayı başardı. Önünde yemyeşil zirvelerden, sonbaharda yapraklarını dökmüş ağaçlardan ve küçük bir koydan oluşan eşsiz bir görünüm vardı. Lopez, bu görünüme bakmanın hafızasında bir hareketlenmeye yol açacağını umuyordu. Lakin tek hissettiği şey acıydı.
Söz konusu arazi Lopez’in hayatında çok kıymetli bir yere sahipti çünkü 35 yıl evvel bu toprakta vefatı ilan edilmişti. Lopez, 1990 yılında Long Island’da yaşanan uçak kazasından sağ kurtulanlardan biriydi.
Lopez, başını çevirip yanında duran adama baktı. Bu adam kazadan birkaç hafta sonra şimdi yaşayıp yaşamayacağı bile aşikâr değilken görüşmeye başladığı çocuk terapisti Dr. Victor Fornari’ydi. Kazanın yaşadığı yeri birinci kere birlikte ziyaret ediyorlardı.
Lopez, Fornari’nin elini tutup kaşlarını çattı ve “Hiçbir şey” dedi, “Hiçbir şey hatırlamıyorum”.
UÇAKTAKİ 158 BİREYDEN 73’Ü HAYATINI YİTİRDİ
25 Ocak 1990 günü, Avianca Havayolları’na ilişkin 52 sefer sayılı uçak, Long Island’ın Cove Neck köyü yakınlarında ağaçlarla kaplı bir yamaca çarptı. Uçaktaki 158 bireyden 73’ü hayatını kaybetti. Kurtulanların değerli bir kısmı ise ağır yaralandı.
Daha sonra yapılan soruşturmada, kazanın önlenebilir olduğu ve hayatını kaybedenlerin değerli bir kısmının aslında kurtulabileceği anlaşıldı.
Günümüzde bu kazayı hatırlayanların sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor. Hayatta kalan birkaç kişi ve kazaya müdahale eden itfaiyecilerle acil tıp teknisyenlerinin birkaçı, yer yıl kazanın yıl dönümünde yakınlardaki bir kilisede bir ortaya geliyor.
Ancak bir açıdan bakıldığında da Avianca kazasının izlerini her yerde görmek mümkün. Bu kazadan alınan dersler sayesinde çağdaş havacılık günümüzde uçak seyahati yapan herkes için daha inançlı hale geldi. Uçaklardaki mürettebatla hava trafik kontrolörleri ortasındaki irtibatın standartları oluştu.
Bugün 52 yaşında olan Lopez de kazanın izlerini bedeninde taşıyor. Kaza nedeniyle adeta paramparça olan vücudunu güzelleştirebilmek için 70’den fazla ameliyat geçiren Lopez sıhhatine hala tam manasıyla kavuşabilmiş değil. Karnından ve dizinden iki operasyona daha muhtaçlık duyan Lopez, sonrasında neler olacağını kendisi de kestiremiyor.
KARNE İKRAMI OLARAK DISNEY WORLD’E GİDİYORDU
Avianca Havayolları’na ilişkin uçak, 25 Ocak günü saat 13.10’da Kolombiya’nın başşehri Bogota’dan hareket etti. Uçağın adresi Kennedy Memleketler arası Havalimanı’ydı.
O sırada şimdi bir ergen olan Lopez, tek başına seyahat ediyor ve Disney World’e gidiyordu. Lopez’in Disney’i çok sevdiğini bilen ailesi, uygun notlarını ödüllendirmek için kızlarına ikram olarak uçak bileti almıştı. Genç kız evvel New York’a oradan da Florida’ya gidecekti.
Lopez’in aktardığına nazaran Bogota’dan hareket eden uçak hem yakıt ikmali yapmak hem de yolcu almak için Medellin’de mola verdi. Uçak tekrar havalandığında deposunda New York’a varmasına yetecek kadar yakıt bulunuyordu. Fakat makus hava şartları ABD’nin kuzeydoğusundaki pek çok uçuşun ertelenmesine yol açmıştı. Bu nedenle 52 sefer sayılı uçak toplam 77 dakika boyunca iniş müsaadesi alamayıp havada dolaşmak zorunda kaldı.
Nihayet New York’a iniş müsaadesi aldıklarında, depodaki yakıt ölçüsü tehlikeli seviyeye inmişti. Mürettebatın hava trafik kontrolörlerini bu bahiste uyarması gerekiyordu fakat bunu yapmadıkları kazadan sonra hayata geçirilen soruşturma sayesinde ortaya çıktı.
Onun yerine uçağın yardımcı pilotu muğlak tabirlerle “öncelikli” iniş müsaadesi istedi. Lakin yer denetimi takımları ortada bir acil durum olduğunu anlayamadı. Uçak iniş için olağan bir rotaya yönlendirildi.
UÇAK ÜÇE BÖLÜNMÜŞTÜ
Rüzgârın gücüne karşı koymak isteyen pilot, piste inançla inebilmek için uçağı çok alçaktan uçurmak zorundaydı. Bu da depoda kalan son yakıtın da harcanması manasına geliyordu.
Sistemler alarm vermeye başladığı esnada uçak Long Island üzerinde uçuyordu. İletişim transkriptlerine nazaran saat 21.32’de ikinci pilotun kekeleyerek, “İki motorumuzu kaybettik ve önceliğe muhtaçlığımız var lütfen” dediği duyuldu telsizden. Uçağın içindeki ışıklarla birlikte kanatlardaki navigasyon ışıkları da söndü. Uçak karanlığın içinde sessizce düşüyordu.
Bir dakika kadar sonra uçağın burnu yaşlı bir meşe ağacına çarptı. Kokpitteki herkes çarpışmanın tesiriyle hayatını kaybetti. Uçak yere o kadar sert çarpmıştı ki koltuklar yerlerinden sökülüp öne fırlamış ve yolcuların ezilmesine neden olmuştu.
Olay yerine gelen kurtarma takımları bir kaos ortamıyla karşılaştı. Uçak üç modüle bölünmüştü. Valizler, tekerlekli servis otomobilleri ve insan vücutları birbirine karışmıştı. Küçük bir çocuk ağacın kolları ortasına takılmıştı. Üşümüştü lakin rastgele bir yerinde bir yarası yoktu. Yolcular yalvararak yardım istiyordu.
DİŞ TELLERİNDEN TEŞHİS EDİLEBİLDİ
Astrid Lopez bütün bunların ortasında hiç sesini çıkarmadan yatıyordu. Kurtarma takımları öldüğünü varsaymıştı. Çünkü kafatasının bir kısmı açılmış beyni ortaya çıkmıştı. Beyninin bir kesimi yanında yerde yatıyordu. Kurtarma grupları kızın vücudunu morg olarak ayrılan bölgeye taşıdı, üzerine beyaz bir çarşaf örtüldü. Tam o anda genç kızdan bir inleme sesi yükseldi.
Hiç kimse yaşayabileceğine inanmıyordu. Yüzü öylesine parçalanmıştı ki kimliğini tespit etmek imkânsızdı. Ayırt edici tek özelliği dişlerindeki tellerdi. Hakikaten Medellin’de yaşayan ve Glen Cove’da bulunan hastaneyi telefonla arayan annesi Miriam Ballesteros, neredeyse ölmüş olan kızın 17 yaşındaki Astrid olduğunu diş telleri sayesinde teşhis edebildi.
Lopez, kazadan aylar sonra hâlâ hastanedeydi. The New York Times’a verdiği röportajda avukat olmak istediğini söylüyor ve “Umarım eğitimime burada devam edebilirim” diyordu. Lakin o güne kadar yaşadıkları şimdi başlangıçtı.
Beyin hasarını tamir etmek için bir dizi ameliyat geçiren Lopez’in parçalanan uzuvlarını düzeltmek için bedenine birçok metal çubuk takıldı. Annesi bakımını üstlenmek için Kolombiya’dan ABD’ye geldi.
Birkaç ay sonra genç kız, uçaktaki yaralı çocukları tedavi etmekte olan çocuk psikiyatristi Dr. Victor Fornari’yle görüşmeye hazırdı. Kaza çocukların hayatlarını değiştirmişti. Onlar da Fornari’nin hayatını değiştireceklerdi.
LOPEZ 6 YIL SONRA ÜLKESİNE DÖNEBİLDİ
Dr. Fornari, bu felaketten evvel, yeme bozukluğu olan ergenlerle çalışıyordu. Ofisi yakınlardaki bir üniversitedeydi ve İspanyolcası hayli akıcıydı. Hal bu türlü olunca kazadan birkaç gün sonra hem fizikî hem duygusal manada yaralı çocuklarla çalışmaya başladı.
Çocuklara kâğıt, kalem ve boyalar veren Dr. Fornari, akıllarından geçenlerin fotoğrafını yapmalarını istedi. O devirde travma yaşamış çocuklarda sanat terapisinin tesirlerine dair araştırmalar sonluydu fakat bu yaklaşım yararlı oldu. Dr. Fornari The New York Times’a yaptığı açıklamada, “Bazı şeyler konuşulamaz. Fotoğraf, müzik, dans sözlerle ifade edilmesi sıkıntı şeyleri söz etmenin bir yolu haline gelir” dedi.
Dr. Fornari’nin nezaretindeki 21 çocuk ortasında en büyükleri ve tedavisi en uzun süreni Astrid Lopez’di. Hastaneler, Dr. Fornari’nin ofisi ve annesinin kiralık dairesi ortasında mekik dokuyan Lopez, 6 yılın akabinde meskenine dönebildi.
Bu ortada uçak kazasından sağ çıkanlara ve ölenlerin ailelerine, Avianca Havayolları ve ABD hükümeti tarafından toplam 200 milyon dolarlık tazminat ödemesi yapıldı.
Ablası Liliana Donlon’un dediğine nazaran, Lopez disiplinli ve içine kapanık bir çocuktu. Lakin kazada aldığı beyin hasarı, yaşadığı hafıza kaybı ve kronik acıları, onu kurallara karşı reaksiyon veren ve direniş gücünden şad olan birine çevirmişti. Dr. Fornari, böylesi bir kontrolsüzlüğünün beyin hasarı kurbanları bağlamında yaygın ve kalıcı bir özellik olduğunu söyledi.
Kolombiya’ya döndükten sonra bir isyan devri geçiren Lopez, tazminat ödemesini denetimsizce harcamaya, değerli elbiseler, bir çiftlik hatta motosikletler ve jetski’ler almaya başladı. Lopez, “Uzun vakit aldı lakin artık doktorlarımın bana söylediklerini yapmaya çalışıyorum. Bu kadar uzun yaşayacağımı hiç düşünmemiştim” tabirlerini kullandı.
KAZAZEDE ÇOCUKLARLA YAPTIĞI ÇALIŞMALAR ÖRNEK OLDU
Diğer yanda Dr. Fornari, Avianca kazasındaki deneyimlerini 1999 yılında bir makale olarak yayımladı. Kısa mühlet içinde, evvel mahallî idarelerin çocuklarla ilgili felaket yönetmeliklerini akabinde New York eyaletinin afet planını düzenlemesi istendi Dr. Fornari’den. Ocak 2001’de ABD Dışişleri Bakanlığı yetkilileri arayarak Manhattan’da yaşanabilecek büyük bir terör saldırısı için istihbarat aldıklarını, etkilenen çocukların tedavisi için federal bir plan oluşturmak için Dr. Fornari’nin yardımına ihtiyaç duyduklarını belirtti.
Kazadan kısa müddet sonra Federal Havacılık Dairesi (FAA), memleketler arası uçuşlarda vazife alacak tüm mürettebatın düzgün derecede İngilizce bilmesini kural koştu. Bu sayede İngilizce memleketler arası havacılığın ortak lisanı haline geldi.
Avianca kazası ayrıyeten uçak koltuklarının daha sağlam olmasına yönelik gereksinimi da ortaya koydu. Gerçekten FAA’in 2022 tarihli raporunda bile direkt bu kazaya referans verilerek günümüzde koltukların yerçekiminin 16 katına dayanabilecek güçte yapıldığı belirtildi. 1967’de üretilmiş olan Avianca uçağı ise yerçekiminin 9 katına dayanabiliyordu.
“BELKİ YÜZDE 20’Yİ HATIRLIYOR, TAHMİNEN HİÇ HATIRLAMIYOR”
Dizindeki ameliyatın arattığı ağrılar nedeniyle, Lopez bu yıl yapılan anma merasimine katılmadı. Kazanın olduğu yere gitmek hafızasını canlandırmadıysa, bir saat boyunca rahatsızlık içinde oturmanın hiç işe yaramayacağını düşündü.
Öte yandan Lopez’in ailesi de bayanın kazadan öncesine dair hatırladıklarının gerçek anılar mı yoksa oburlarının anlattığı şeylerin yarattığı izler mi olduğunu bilmiyor. Donlon, “Belki yüzde 20’yi hatırlıyor, tahminen de hiçbir şey hatırlamıyor. Bilemiyorum” sözlerini kullandı.
Ancak Lopez’in Long Island ziyaretinin düzgün yanları da vardı. Bakımını üstlenen pek çok şahısla tekrar görüştüğü için keyifli olan Lopez, bilhassa Dr. Fornari’yi yıllar sonra görmenin kendisini çok sevindirdiğini belirtti.
Hayatta kaldığı için birden fazla vakit minnettar olduğunu lakin bazen “Ölmüş olmalıydım” dediğini söyleyen Lopez, “Hayatım daima bir acı takvimi üzere. Ameliyat oluyorum. Aylar süren acı verici fizik tedavilerin akabinde bir ameliyat daha oluyorum. Yataktan kalkmak, yemek yemek, giyinmek. Her hareket acı veriyor” diye konuştu.
Bununla birlikte kimseye acı konusunda akıl verebilecek durumda olmadığını da tabir eden Lopez, “Neredeyse ölmek ya da yaşamak benim seçimim değildi. Yaşıyorum zira yaşamalıyım” tabirlerini kullandı.
