Arabesk müziğin en sevilen isimlerinden Ferdi Tayfur, 2 Ocak’ta tedavi gördüğü hastanede hayata gözlerini yumdu. Ferdi Tayfur’un Atatürk Kültür Merkezi’ndeki anma merasimi ve cenazesi sözün tam manasıyla insan seline sahne oldu. Ülkenin her bir yanından cenazeye akın eden hayranları, Ferdi Tayfur’u gözyaşları içinde son seyahatine uğurladı.
Ferdi Tayfur’un vefatı ve hayranlarının vefası, ‘İnsanlar nasıl oluyor da bir ünlüyü bu kadar çok sevebiliyor?’ sorusunu akıllara getirdi.
Ferdi Tayfur’un yanı sıra beşerler müzikçilere, oyunculara, dizilere/filmlere, spor gruplarına ve hatta atletlere çok sevgi ve hayranlık duyabiliyor. Çok hayranlık yaşayan insanların ilgi alımlı kıssalarını dinledik ve mevzuyu uzmanına sorduk: Psikoloji bu durumu nasıl açıklıyor?
‘KONSERİNE HİÇ GİDEMEDİM FAKAT CENAZE NAMAZINI KILABİLDİM’
Adem K. (45)
Ferdi Tayfur ile tanışmam, müziklerine bağımlı olmam lise yıllarıma uzanıyor. Liseye başladığım yıl yani 15 yaşında sınıf arkadaşım bir gün bana Ferdi Tayfur’un ‘Prangalar’ müziğini dinletti. O anı asla unutmuyorum. Büyülenmiş üzereydim. Okul çıkışı kasetçiye gidip cebimdeki bütün harçlıkla albümünü almıştım. Ondan sonra da her albümü daha çıktığı gün almaya gidiyordum. Ferdi Tayfur’un bütün müziklerini, o müziklerin hangi albümde olduğunu, albümdeki müziklerin sırasını dahi bilirim. Yıllardır güne Ferdi Tayfur ile başlıyorum. Her sabah bir müziğini dinleyip konuttan o denli çıkıyorum. Bu benim en sevdiğim rutinim. Sabahları dinlemeyi en sevdiğim müziği ise ‘Sabahçı kahvesi.’
Küçük bir kentte yaşadığım için hayatım boyunca hiç Ferdi Tayfur konserine gidemedim. Bu daima hayalimdi ancak artık asla gerçekleştiremeyeceğim. Konsere gidemedim ancak vefat haberini alır almaz başıma koymuştum, cenazeye gidecektim. Anma merasimi ve cenaze planı belirli olunca iş yerimden müsaade aldım ve İstanbul’a geldim. Atatürk Kültür Merkezi’ndeki anma merasiminde ve cenaze merasiminde yaşadığım hisleri tanım edemem. Ferdi Tayfur’un müziklerini daima bir ağızdan söylemek, onu son seyahatine uğurlamak… Konserine hiç gidemedim ancak cenaze namazını kılabildim. Bu gurur bana kâfi.
‘OYUNCULAR, SENARİST VE DİREKTÖR BİLE DİZİYİ BU KADAR SAHİPLENMEMİŞTİR’
Burcu A. (28)
Şu an yayında olan bir diziye sözün tam manasıyla bağımlıyım. Her gün kısımlarını izliyorum, fragmanları bekliyorum, yeni kısmın yayınlandığı gün ise konuta konuk dahi kabul etmiyorum. Toplumsal medyada diziyle ve oyuncularıyla ilgili sayfaları takip ediyorum. ‘Fun club’ sayfası açmamak için kendimi güç tutuyorum fakat şimdilik o kadarını yapmadım. Etrafımdakiler benimle dalga geçiyor, “O bir dizi, oyuncuları, senaristi hatta yönetmeni bile bu kadar sahiplenmemiştir” diyorlar ancak umurumda değil. Diziye gelen en ufacık tenkit bile hudutlarımı bozuyor.
‘TAKIMI BABAMDAN DAHA ÇOK SEVİYORUM’
Baran Y. (26)
Fenerbahçe’ye olan tutkum, hayatımın ayrılmaz bir kesimi. Her maç günü, stadyumun atmosferine adım attığımda kalbimdeki heyecan tarife edilemez. Sarı-lacivert renklere olan sevgim, yalnızca bir grup tutmak değil; bu, bir ömür şekli, bir aidiyet hissi. Fenerbahçe’nin tarihi, muvaffakiyetleri ve efsane oyuncuları, benim için yalnızca futbol değil, tıpkı vakitte bir kültürün ve topluluğun kesimi. Her galibiyet, yalnızca puan değil; dostlukların pekiştiği, hayallerin gerçekleştirildiği anlar. Son periyotlarda biraz üzülüyor olsak da ekibi da babamdan daha çok seviyorum.
‘YANIMDAKİ ÇOCUK KENDİNİ JİLETLEDİ… ALLAH’IM BEN NE YAŞIYORUM?’
Adnan F. (52)
Müslüm Gürses’in hayranlarının konserlerde kendini jiletlediğini bilmeyen yoktur. Ben bunu hiç yapmadım lakin o devir yapanları anlıyordum. Beşerler sıkıntılarını, acılarını fizikî olarak dışa vurmak istiyordu. Müslüm Baba’nın müzikleri bize daha fazla acı çektiriyor lakin bir yandan da hislerimize tercüman oluyordu. Lakin 1992 yılında Gülhane Parkı konserinde kimi şeylere canlı şahit olunca tabir yerindeyse bir şeyler ‘dank etti.’ O vakitler 19 yaşında, hayatın bütün yükünü kendi omuzlarında zanneden, dünyadaki en büyük aşk acısını çektiğini düşünen bir gençtim. Müslüm Gürses acılarıma ilaç üzere gelmişti. Dinlerken hem daha çok üzülüyor hem de birinin beni bu kadar düzgün anlayabiliyor ve anlatabiliyor olmasının tadını çıkarıyordum.
Gülhane konseri olacağını duyduğumda ise yaşadığım heyecanı tanım edemem. Ne yapıp edip o konsere gidecek, acımı herkesle birlikte çekecektim. Konsere gittim gitmesine lakin şahit olduklarım artık bile beni şoka sokuyor. Müslüm Gürses daha sahneye çıkar çıkmaz yanımdaki çocuk ‘yaktın beni dünya’ diye bağırarak kendini jiletlemeye başladı. Allah’ım ben ne yaşıyordum? Derken Müslüm Baba müziğe girdi ve ortalık tabir yerindeyse kan gölüne döndü. Gitmek istesem gidemiyorum, binlerce insan var. O konserin sonu nasıl geldi, ben nasıl durabildim inanın hatırlamıyorum. Ancak konser alanından çıkmayı başardığımda değişmiştim. Birini sevmek, müziklerinde duygulanmak bu türlü bir şey olmamalıydı. Kendine ziyan vermek ne demekti? O günden beri hala Müslüm Gürses’i severek dinliyorum lakin benim içim ölürüm biterim, kendimi keserim hisleri son buldu.
* * * * *
İnsanların tanımadığı bireylere duyduğu çok hayranlığın sebeplerini Uzman Klinik Psikolog Berkay Ateş ile konuştuk.
PSİKOLOJİDE KİMİ SENDROMLAR VAR
Yaşanan çok sevgi ya da hayranlık durumunun psikolojide karşılıklarını anlayan Ateş, “Psikolojide bu mevzuyla alakalı kimi sendrom isimleri var. Mesela bir tanesi; ‘para-sosyal ilişki’ dediğimiz kavram. Para-sosyal bağlantı, kişinin hiç tanımadığı bir ünlü ya da karakterle tek taraflı bir bağ kurması manasına gelir. Bu bağ, güya bir arkadaşlık ya da aile bağıymış üzere ağır duygusal bir hale dönüşebilir. İnsan, idolünün muvaffakiyetlerini ve ıstıraplarını kendi hayatına yansıtarak hisseder. Bu durum bazen ünlü saplantısı bozukluğu ile de isimlendirilebilir” dedi.
Bir öteki sendromun ‘idolizasyon’ oldığundan bahseden Berkay Ateş, “İdolizasyon, bir figürü idealize etme yani kusursuz bir imge haline getirme durumudur. Eksiklik hissettiğimiz özellikleri taşıyan figürlere hayranlık duyarız. Şayet çok telaşlıysak toplum içinde kendimizi rahatsız hissediyorsak, toplum içinde bunun tam aksisi olan rahatlık özelliklerine sahip figürlere hayranlık geliştirebiliriz. Bu özdeşim kurma sayesinde kendimizde eksikliğini hissettiğimiz özelliklerin şuur dışımızda yarattığı baskıyı, kendimizle özdeşleştirdiğimiz bir ünlü aracılığıyla hafifletip rahatlatabiliriz. Buna bazen yetiştirilirken ebeveynlerimiz ve etrafımızdaki insanların ünlü insanlara çok özenmesi ve ilgi duyması yatabilir. Toplumsal öğrenme sayesinde onları yüceltmeyi öğrenebiliriz” tabirlerine yer verdi.
‘KUSURSUZA YAKIN GÖRDÜĞÜMÜZ İÇİN ÇOCĞUMUZA İSMİNİ VEREBİLİYORUZ’
Bir kişi nasıl oluyor da müziklerini beğendiği ya da oyunculuğuna hayran olduğu birine çok derecede bağlanabiliyor? diye sorduğumuz Ateş, “Özellikle ergenlikten itibaren bir kimlik yaratım sürecine giriyoruz. 20’li yaşlar boyunca bu kimliği oturtmaya çalışıyoruz. Bilhassa genç yaşta kimlik arayışı içerisinde olan bireyler, hayran oldukları figürler üzerinden kendi kişiliklerini şekillendirme eğiliminde olabilirler. Bir şarkıcının şarkı sözleri, o bireyin hayatına mana katabilir ve bir çeşit ‘rehber’ haline gelebilir” dedi ve şu bilgileri verdi:
— Kendimizle özdeşleştirdiğimiz kıssalara daha kolay gireriz, empati kurmamız kolaylaşır. Ne kadar benzerlik görürsek o kadar kendimizde kabul edemediğimiz hisleri ve kanıları dışa vurma, dışarıdan görme ve deşarj etme talihi elde edebiliriz. Bu da rahatlamaya yol açabilir.
— Ayrıyeten hayran olduğumuz idolümüzle kurduğumuz bağın kopmasını istemediğimiz vakit bunu kalıcı hale getirmek için çocuğumuza yahut evcil hayvanımıza onun ismini koyabiliriz. Bir biçimde bağ kurduğumuz idolü etrafımızda daima yaşatmak isteyebiliriz. Bu durum anlaşılır olsa da kişinin kimlik geliştirme süreçlerinde birtakım meseleler olabileceğinin de göstergesi olabilir. Birebir vakitte idolümüzün kusursuza yakın olması hissinden ötürü dünyaya getirdiği çocuğun da onun üzere olmasını istediği için bunu yapıyor olabiliriz.
— Kişi, hayatında yetersiz hissettiği ve başaramadığı birtakım şeyleri idolünün başarabildiğini gördükçe bunu sonraki jenerasyonuna aktarmak isteyebilir. Yahut kendisinde eksik gördüğü bir özelliği idolü üzerinden motivasyon kaynağına dönüştürebilir. İdealize etmek esasen bu türlü bir şey. Lakin kişi, idolüne gereğinden ve gerçekliğin ötesinde manalar yüklediği vakit kendi gerçekliğinden kopma riski taşıyabilir.
BİR DE GRUPLARA ÇOK FANATİKLİK DUYANLAR VAR. HATTA EKİPLERİ MAÇ KAYBEDİNCE HUDUT KRİZİ GEÇİRENLER, ARBEDE EDENLER…
Ateş’e nazaran fanatizm, müspet bağlılık hislerinden çok rakibe yönelik negatif hislerden besleniyor. Fanatizm dışında, toplumsal oluşumlara yönelik hayranlıkta ise toplumsal kimlik teorisi devreye giriyor. Bir futbol ekibini desteklemek yahut bir diziyi sahiplenmek, bireye ilişkin olma hissi veriyor. Kimlik meseleleri ve ilişkin olma gereksinimini karşılayamayan ve kimlik sıkıntıları yaşayan bireyler için bu muhtaçlığı bir kümeye mensup olarak karşılamak kıymetli bir rahatlama aracı oluyor.
Berkay Ateş, bunun temelde küme aidiyeti ve kimlik sorunuyla ilgili olduğunu söyledi, “İnsanlar bir kümeye ilişkin olduklarında, o kümenin başarılarıyla kendi bedellerini bütünleştirirler. Bu sayede ferdî kimlikleriyle elde edemedikleri muvaffakiyetleri ilişkin oldukları küme üzerinden giderebilme fırsatı bulurlar. Bir futbol ekibi, yalnızca bir spor kadrosu değil; bazen bir kent kimliği, bir mahalle kültürü yahut bir aile geleneği haline gelir. Birey, bu kümenin bir kesimi olduğunda yalnız hissetmez ve aidiyet duygusu güçlenir” dedi.
‘AİDİYET FERDİ KİMLİĞİN ÖNÜNE GEÇMEYE BAŞLAYABİLİR’
“Bu aidiyet bir yerden sonra kişisel kimliğin önüne geçmeye başlayabilir. Bu durumda tehlike çanları çalmaya başlar. Kişi, küme kaybettiğinde bunu şahsî bir mağlubiyet üzere hissedebilir. Tuttuğu kadronun yenilmesini ferdi bir başarısızlık olarak gören bir taraftar, çocukluğundan beri içinde barındırdığı yetersizlik ve başarısızlık hisleriyle bir anda ‘nefret ettiği’ bir rakip kadro tarafından yüzleşmek zorunda kalabilir. Buradan da görüyoruz ki benlik algısı büsbütün dış muvaffakiyete bağlanmış bir duruma girebiliyor. İşte burada tehlike başlar diyebiliriz” diyen Ateş ekledi:
“Bununla birlikte, birtakım bireyler toplumsal kümelere dahil olarak farklı bir statü kazandığını hisseder. Taraftar kümeleri içinde başkan olmak ya da görünür olmak, kişinin toplumsal kabul muhtaçlığını karşılayabilir. Küme içi statü korkuları da fanatik davranışları besleyebilir. Hayranlık ya da taraftarlık, kişinin kimlik ve duygusal gereksinimleriyle uyumlu olduğu sürece sağlıklıdır. Lakin bu bağ, kişinin hayatının merkezine oturduğunda ya da gerçeklik algısını bozduğunda tehlikeli hale gelir. Örneğin, sevdiği karakter dizide ölünce yas tutan kişi gündelik hayatın gerçekliğinden ve fonksiyonelliğinden kopmaya başlamış olabilir.”
Fotoğraflar: Hürriyet Arşiv