ABD’nin Oregon eyaletindeki bilim insanları, yaptıkları araştırma kapsamında altı tanınan deniz eserinde tehlikeli mikroplastik düzeyini gözler önüne serdi.1800’den fazla deniz canlısının laboratuvar tahlilini gerçekleştirdi ve örneklerin yüzde 99’unun bağırsaklarında ve hatta dokularında mikroplastikler bulundu.
Bilim insanları, bu mikroplastik kesimlerinin beşerler tarafından restoranlarda ve meskenlerde tüketilmeden evvel ‘okyanustan mutfak masamıza kadar’ seyahat ettiği konusunda uyarıyor.
Çapı 5 milimetreden küçük plastik parçacıklar olan mikroplastikleri, parçalanmış daha büyük plastik eserlerden, dokumacılık liflerinden, sigara filtrelerinden ve hatta hoşluk eserlerinden bile alabiliriz. Mikroplastikler yaklaşık bir susam tanesi büyüklüğündedir.
BAĞIRSAKTAN DOKULARA GEÇMESİ TELAŞ VERİCİ
Oregon Eyalet Üniversitesi’nde ekotoksikolog olan (Su, toprak ve hava üzere çeşitli çevresel ortamları tahlil eden) Prof. Susanne Brander, “Mikroliflerin bağırsaktan kas üzere öbür dokulara geçmesinin çok telaş verici olduğunu söyledi.
Bugüne kadar yapılan araştırmalar, daha küçük deniz tiplerinin daha yüksek ölçüde partikül içerme eğiliminde olduğunu ortaya attı.
Karidesler ve sardalyagillerden bir çeşit olan ringa balığı üzere küçük balıklar, deniz besin zincirinin en altında yer alan küçük yüzücü hayvanlar olan zooplankton üzere daha küçük besin unsurlarını yerler. Zooplankton çoğunlukla mikroskobik olan, sucul ortamlarda yaşayan hayvanlardır.
Portland Eyalet Üniversitesi’nden çalışma müellifi Profesör Elise Granek, “Diğer çalışmalar zooplanktonların biriktiği alanda yüksek konsantrasyonlarda plastik bulmuştur” dedi.
Bu bulgulara karşın araştırmacılar insanlara deniz eserlerinden uzak durmalarını tavsiye etmiyor. Zira mikroplastikler şişelenmiş su, bira, bal, çay, sığır eti, tavuk, zerzevat burgerleri ve tofu üzere birçok besinde bulunuyor. Bu nedenle, deniz eserlerini diyetinizden çıkarmanızın mikroplastik tüketiminizi durdurması pek muhtemel değildir.
Mikroplastikler elbette deniz eserlerinde ve hatta genel olarak besinlerde birinci sefer bulunmuyor.
2020 yılında yapılan bir çalışmada, bir marketten satın alınan kalamar, karides, istiridye, yengeç ve sardalya üzere her bir deniz eseri örneğinin içinde mikroplastikler keşfedilmişti.
Ertesi yıl, Avustralyalı bir bilim insanı TikTok’ta mağazadan satın alınan balık kroketlerinde nasıl mikroplastikler olduğunu gösterdi.Çalışmalar tuz, deniz eserleri, şeker, bira, şişelenmiş su, bal ve süt dahil olmak üzere çeşitli besinlerde mikroplastiklerin varlığını gözler önüne seriyor.
ÇEVREYE BIRAKTIKLARIMIZ TABAKLARIMIZA GERİ DÖNÜYOR
Profesör Granek, “Eğer mikroplastik salan eserleri kullanıyor ya da atıyorsak, bu mikroplastikler tabiata karışır ve yediğimiz şeyler vasıtasıyla tekrar soframıza gelir. Yani etrafa bıraktıklarımız sonunda tabaklarımıza geri dönüyor.” dedi.
Yapılan bu yeni araştırma ile bilim insanları yenilebilir dokusunda insan imali parçacıklar bulunan altı tipi şöyle sıraladı:
Chinook somonu (tatlı su kızıl somon)
Lingcod (manda morina)
Siyah kaya balığı,
Pembe karides,
Pasifik ringa balığı
Pasifik lamprey
Araştırmaya nazaran, su yüzeyinin çabucak altında süzülerek beslenen pembe karidesler, yenilebilir dokularında en yüksek antropojenik partikül (AP) konsantrasyonlarına sahip olan tıp. AP konsantrasyonları siyah kaya balığı ve lingcodda da düşük çıktı. En düşük konsantrasyonlara sahip olan ise Chinook somonu.
Bahsi geçen çalışma Oregon’da yaygın olarak tüketilen altı cinse odaklandığı için listede yalnızca bu tipleri görüyoruz. Pekala Türkiye’de durum ne? Bizim sularımızdaki balıklarda mikroplastik oranları ne? Hangi balık tipleri daha riskli hangilerini itimatla yiyebiliriz?
Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Deniz Biyolojisi Anabilim Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ülgen Aytan, ülkemiz denizlerinde yapılan çalışmalarla birçok ekolojik ve ekonomik pahası olan tıpta mikroplastik tüketiminin tespit edildiğini söz etti.
KARADENİZ’DE HAMSİ- PALAMUT, MARMARA’DA İSTAVRİT
Özellikle Marmara’da 12, Karadeniz’de 7 balık cinsinde değişen oranlarda mikroplastik tüketiminin tespit edildiğini vurgulayan Aytan, bu çeşitleri şöyle sıraladı:
Karadeniz’de hamsi, istavrit, palamut, mezgit, lüfer, barbun ve zargana…
Marmara’da ise istavrit, barbun, mezgit, kefal, kırlangıç, mazak, kaya, pisi, lisan, trakonya, iskorpit ve çırçır… Bu çeşitler içinde mikroplastiğin en çok görüldüğü cins, Karadeniz’de hamsi ve palamut… Marmara’da ise istavrit.
Yalnız yüksek mikroplastik tüketiminin tespit edildiği çeşitlerin, birkaç yıl sonra tekrar birebir noktada yapılan öbür bir araştırmada daha az ya da daha yüksek çıkma ihtimalinin olabileceğinin altını çizen Aytan, balık çeşidini incelemek için alınan bölge, mevsim, o andaki kirleticinin durumunun da çok kıymetli olduğunu vurguladı.
Fotoğraf: AA
Çanakkale Boğazı’nda balıkçıların yakaladığı, gövdesinde pet şişe halkası bulunan kupa balığı…
Ülkemizde incelenen tüm cinsler göz önüne alındığında kefal çeşidinin yüzde 64,8’inde, barbunun yüzde 63’ünde, mırmırın yüzde 34,3’ünde, tekirin yüzde 32,8’inde, istavritin yüzde 26,7’sinde mikroplastik bulundu.
Buradan yola çıkarak genel olarak tüm balıkların yüzde 44,3’ünde mikroplastik var. Yani yaklaşık olarak her iki balıktan biri mikroplastik içeriyor.
Bölgesel bazda balık başına düşen mikroplastik Ege Denizi’nde (İzmir) 1,7, Marmara Denizi’nde (İstanbul) 0,85 ve Akdeniz’de (Adana) 0,74 adet.
Kırmızı karides örneklerinin yüzde 18,8’inde mikroplastik bulundu. Yapılan incelemede, her 10 karidesten ikisinde 0,28 adet mikroplastik olduğu tespit edildi.
5 farklı noktadan örneklenen midye dolmaların yüzde 91,2’sinde mikroplastik bulundu.
Ortalama olarak midye başına 0,63 adet mikroplastik tespit edildi. Porsiyon bazında değerlendirildiğinde 100 gramlık bir midye tüketiminde 5,76 adet, 250 gramlık midye tüketiminde ise 14,41 adet mikroplastik tüketilme riski olduğu kestirim ediliyor.
Kaynak: Greenpeace/ Türkiye’de deniz canlılarında mikroplastik kirliliği raporu- 2019
‘SESSİZ BİR DÜŞMAN ÜZERE ÇALIŞIYOR’
Peki, plastikle kirlenmiş deniz eserleri tüketmenin insan sıhhati üzerindeki tesirlerini neler?
İç hastalıkları Uzmanı Aytaç Karadağ, deniz eserleri tüketirken artık iki kez düşünmemiz gerektiğini, zira birtakım deniz canlılarının başkalarına nazaran çok daha fazla mikroplastik biriktirdiğini, bilhassa midye ve istiridye üzere kabukluların deniz suyunu süzerek beslendikleri için adeta bir mikroplastik deposu haline geldiğini söz etti.
Karadağ, küçük balıklardan hamsi ve sardalyanın da bütün olarak tüketildiği için risk kümesinde olduğunu, ton ve kılıç balığı üzere büyük balıkların ise küçük balıkları yiyerek bedenlerinde önemli ölçüde mikroplastik biriktirdiklerini değerle vurguladı.
BAĞIŞIKLIK SİSTEMİMİZİ ZAYIFLATIYOR, HORMONLARIMIZI ALT ÜST EDİYOR
Bu mikroplastiklerin bedenimize girdiğinde sessiz birer düşman üzere çalıştığını, bağışıklık sistemimizi zayıflattığını, hormonlarımızı alt üst ettiğini ve hatta kimi kanser tiplerine davetiye çıkarabildiğini tabir eden Karadağ, sindirim sistemimizde yarattığı tahribat bir yana, karaciğer ve böbreklerimize de önemli ziyanlar verdiğini, güya görünmez bir düşmanla savaştığımızı tabir etti.
Mikroplastikle kontamine olmuş deniz eserlerini yemenin sıhhat üzerinde potansiyel tesirlerini şu biçimde açıkladı:
“Mikropilastikler birinci tahribatı önemli bir formda sindirim sistemimize yapar. Bağırsaklarımızda iltihaplanmalara neden olup sindirim sistemimizi altüst edebilir, bağırsak floramız bozulduğu için uzun müddette mide bağırsak hastalıklarına neden olabilir.”
Mikroplastikler birebir vakitte endokrin bozucu olduğu için hormonal sistemimizi de etkiliyor. Karadağ, troid bezlerimizin birinci etkilenen organımız olduğunu, bu yüzden mikroplastiklerin bezlerin düzgün çalışmasını engellediğini söz etti.
Mikroplastiklerin etkilediği bir başka sistemin üreme organlarımız olduğuna dikkat çeken Karadağ, kelamlarına şöyle devam etti:
“Kadınlarda yumurtayı etkilediği için doğurganlık oranını düşürüyor, erkeklerde sperm kalitesini düşürdüğü için yeniden doğurganlığı olumsuz tarafta etkileniyor. Gebe bayanlarda da bu durum bebeğin sıhhatini tehlikeye düşürebiliyor, düşüklere ya da doğum kusurlarına neden olabiliyor.”
‘Bağışıklık sistemimizi de etkileyen mikroplastikler birebir vakitte alerjik rahatsızlıkların da tetiklenmesine neden olabiliyor.” diyen Karadağ, mikroplastiklerin bilhassa sindirim sistemi, karaciğer kanseri ve göğüs kanseri üzere kanserlere neden olabileceğinin altını çizdi. Tıpkı vakitte kalp damar hastalıkları açısından bakıldığında mikroplastiklerin damarları sertleştirdiğini, kan damarlarını bozduğunu, bu nedenle tansiyon problemlerinin ortaya çıkabileceğini, beyin damarlarında da sorunlara neden olabileceğini söyledi.
Son olarak beynin içinde enflomasyona neden olabileceği için hafıza problemleri, beyin sisi gibi sorunlara de davetiye çıkarabileceini, bilhassa büyüme ve gelişme çağındaki çocukların mikroplastiklere maruz kalmasının öğrenme zahmeti, dikkat eksikliği ve hiperaktivite üzere meselelere neden olabileceğini kelamlarına ekledi.
