ABD’deki yangın neden çıktı? Sorumlusu ‘hidroiklim etkisi’ mi? ‘Küresel ölçekte yüzde 66 oranını gördü, Türkiye’de de giderek artıyor’
Los Angeles, son yılların en büyük orman yangınlarıyla gayret ediyor. Rüzgârın taraf değiştirmesi nedeniyle yangınlar, kent merkezinden uzaklaşarak beş farklı noktaya yayıldı.
Yangınlar, yerleşim alanlarına yakın bölgelerde alevlerin sıçramasıyla, yüzlerce hatta binlerce meskenin kül olmasına yol açtı. Hayatını kaybedenlerin sayısı 20’yi geçerken yaklaşık 150 bin kişi için de tahliye buyruğu verildi. Tahliye edilen 700’den fazla bölge sakini barınaklara yerleştirildi.
Yangının ilerlemesinde en büyük etken olarak gösterilen rüzgârın suratının 160 kilometreye kadar ulaşması tasaları daha da artırıyor. Dün şiddetlenen kuru rüzgâr, 32 saatlik bir alarma neden oldu. Ulusal Meteoroloji Servisi, yangını şiddetlendirebilecek rüzgârların yer yer hafta sonuna kadar sürebileceği ikazında bulundu.
YANGIN NEDEN ÇIKTI?
ABD Ulusal Yangın Müdafaa Birliği’ne nazaran, ülkedeki yangınların en kıymetli kaynağı yıldırımlar. Lakin araştırmacılar, bu mümkünlüğü eledi. Çünkü East Los Angeles County’de başlayan ve yüzlerce meskeni de yok eden yangının etrafındaki yere yıldırım düştüğüne dair bir bildirim bulunmuyor.
En sık öne çıkan öbür iki neden ise yangınların taammüden çıkarılmış olması ve elektrik çizgilerinden kaynaklanan alevler. Yangınların taammüden çıkarıldığına ait de şimdi resmi delil bulunamadı.
İnternet kullanıcıları orman yangınlarının Los Angeles’ı ‘akıllı’ bir kente dönüştürmek hedefiyle insan eliyle kasıtlı olarak çıkarıldığı tarafında komplo teorileri öne sürüyor. Ancak araştırmacılar bu savlara dair de muteber bir ispat bulamadığını belirtiyor.
Öte yandan Woodland Hills bölgesinde yangın çıkarmaya çalışırken yakalandığı argüman edilen bir kişi, bölge sakinleri tarafından gözaltına alındı. Bu durum kundaklama kuşkusunu artırsa da Los Angeles Polis Şefi Dominic Choi, kelam konusu kişinin kundakçılıkla suçlanmadığını, lakin kontrollü hürlük koşullarını ihlal ettiği gerekçesiyle tutuklandığını açıkladı.
Müfettişler ise yangınlardan en az birinin elektrik altyapısından kaynaklanmış olabileceğini düşünüyor. New York Times gazetesinde yer alan bilgilere nazaran, 1992’den bu yana Kaliforniya’da gerçekleşen 3 bin 600’den fazla orman yangının elektrik sınırlarındaki sıkıntılardan kaynaklandığı tespit edildi. Fakat tekrar de ana nedenin elektrik altyapısı olduğuna dair güçlü ispatlar bulunmuyor.
İddiaların arkası gerisi gelmezken iklim değişikliğinin tesiri ise neredeyse hiç gündemde yer almıyor. Bu da yangınların sebeplerinin daha geniş bir perspektiften ele alınması gerektiğini gösteriyor.
‘SON 25 YILDA MEYDANA GELEN EN BÜYÜK 20 ORMAN YANGINININ 18’İ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ ETKİSİ’
Konuyu Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyasetler Merkezi İklim Değişikliği Çalışmaları Koordinatörü Ümit Şahin’e danıştığımda “Kaliforniya, son yıllarda iklim değişikliğinin tesiriyle sık sık büyük yangınların görüldüğü bir bölge haline geldi. Son 25 yılda meydana gelen en büyük 20 orman yangınından 18’i, iklim değişikliğinin tesirlerini gösteriyor. En büyük 10 yangından 8’i ise son 5 yıl içinde gerçekleşti” dedi. Şahin, şöyle devam etti:
“Kaliforniya’da son Los Angeles yangınından evvel de yerleşim yerlerinin orman yangınları nedeniyle ziyan gördüğü durumlar olmuştu. 2018-2021 ortasındaki yangınlar sonucu beş kasaba tahrip oldu. Bu yangınların hepsi sıcak ve kurak yıllarda yaşandı. Epeyce yağışlı geçen 2022 ve 2023’te büyük yangınlar görülmedi. 2024 ise insanlık tarihinin en sıcak yılıydı ve sanayi öncesi periyottan 1,6 derece daha sıcaktı. Los Angeles’ın da büyük ziyan görmesine neden olan son büyük orman yangını bu çok sıcakların ve aylardır süren büyük kuraklığın akabinde meydana geldi.”
‘YANGININ SÜRATLE YAYILMASI İKLİM KRİZİYLE BAĞLANTILI’
Yangınların büyümesinde doğudaki çöllerden büyük bir süratle esen ve dağların üzerinden kıyı alanına inen şiddetli kuru rüzgârların tesirli olduğuna değinen Ümit Şahin, “Kuruyan bitki örtüsünün en ufak bir kıvılcımla tutuşup yanmasına ve rüzgâr ile hava şartlarının elverişli olması nedeniyle kente kadar yayılmasına neden oldu. Kentte yangının bu kadar süratli yayılması da şiddetli rüzgârla ilgili, fakat olağan öbür sebepleri de olabilir. Fakat bu kadar büyük orman yangınlarının daima görülmesi ve süratle yayılması direkt iklim kriziyle bağlantılı” sözlerini kullandı.
YANGINLARDA ‘HİDROİKLİM ETKİSİ’ NE KADAR TESİRLİ?
Kaliforniya’da bulunan itibarlı bir araştırma üniversitesi olan University of California, Los Angeles’taki (UCLA) bilim insanlarının yaptığı bir çalışma bu yangınları hydroclimate whiplash (hidroiklim kırbacı ya da hidroiklim etkisi) ismi verilen bir fenomene bağlıyor.
Bu fenomen, çok nemli ve tehlikeli derecede kuru hava ortasında süratli geçişleri söz ediyor. Uzmanlar, 2022-23 kışındaki rekor yağışların akabinde, Güney Kaliforniya’da yaşanan çok sıcaklık ve kuraklığın, yangınlara yol açan ‘çıra üzere kuru’ bitki örtüsünü oluşturduğunu belirtiyor.
UCLA iklim bilimcisi Dr. Daniel Swain, Daily Mail’e yaptığı açıklamada “Hidroiklim tesiri, dünya genelindeki iklim değişikliklerinin en üniversal göstergelerinden biri. Araştırmalar, 20’nci yüzyılın ortalarından bu yana bu tesirin global ölçekte yüzde 31-66 oranında arttığını gösteriyor. Bilhassa sıcaklıkların 2-3 derece yükselmesi durumunda, bu tesir daha da besbelli hale gelecek ve risk değerlendirmelerinde artık dikkate alınması gerekiyor” formunda konuştu.
Ümit Şahin ise bu durum için “iklim kriziyle irtibatlı sayılabilir” dedi ve şu bilgilerin altını çizdi:
“Bu durum, kurak ve nemli yılların birbirini izlemesiyle oluşuyor. Bölgede 2020 ve 2021 çok kuraktı, 2022 ve 2023 ise epeyce yağışlı geçti. 2024 ise tekrar çok sıcak ve kuraktı. Yağışlı periyotlarda bitki örtüsü artıyor ve böylelikle yanıcı husus birikimi oluyor. Bunu kuru ve sıcak bir hava ve yağışsız kurak bir devir izleyince evvelki yıllarda biriken bitki örtüsü kuruyup yanıcı hale geliyor ve büyük yangınların ortaya çıkma mümkünlüğü artıyor. Bu çeşit çok kurak ve çok yağışlı devirlerin birbirini izlemesi de iklim değişikliğinin çok hava olaylarını artırmasıyla bağlı olduğu için bu durum da iklim kriziyle irtibatlı sayılabilir.”
AB’nin ERA5 (Avrupa Orta Vadeli Hava Varsayımı Merkezi tarafından geliştirilen ve dünya genelindeki hava durumu, iklim ve çevresel şartlara dair yüksek çözünürlüklü bilgi sağlayan bir iklim modeli) modeli de dahil olmak üzere farklı iklim modelleri, hidroiklim darbesi olaylarının bu yüzyılın sonuna kadar artacağını kestirim ediyor.
‘TÜRKİYE’DE DE ORMAN YANGINLARININ ARTACAĞI ÖNGÖRÜLEBİLİR’
Hidroiklim tesirinin bundan sonra en çok Kuzey Afrika, Ortadoğu, Güney Asya ve Kuzey Avrasya’da artacağı iddia ediliyor. Pekala, duruma ülkemiz açısından bakarsak neler söyleyebiliriz?
“Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) 6. Kıymetlendirme Raporu’na nazaran iklim değişikliğiyle birlikte kuraklığın arttığı beş bölgeden biri Türkiye’nin de yer aldığı Akdeniz havzası” diyen Ümit Şahin, şu değerli bilgilerin altını çizdi:
“Türkiye çok sıcakların dünya ortalamasının üzerinde arttığı bir ülke. Kuraklık ve çok sıcaklar birleşince Türkiye’de de orman yangınlarının artacağı öngörülebilir. Zati ülkemizde görülen birinci mega orman yangını 2021’de yaşandı. İklim krizinden evvel tıpkı anda birçok yerde başlayan ve bu kadar geniş alanların bu kadar kısa müddette yandığı mega yangınlara dair bir kayıt yok.”
‘FOSİL YAKITLARI BİR AN EVVEL TERK ETMEMİZ GEREKİYOR’
Bu yangın, suyun değerini de bir kere daha gözler önüne serdi. Ülkemiz de periyot dönem orman yangınlarıyla boğuşuyor. Bu noktada hem su tasarrufu hem de iklim değişikliği ile çabada nasıl adımlar atmamız gerekiyor?
Ümit Şahin, “Orman yangınlarının iklim kriziyle artmasına karşı verilmesi gereken öncelikli çaba fosil yakıt (kömür, petrol, doğal gaz) kullanımını ve sera gazı salımlarını azaltmak ve ormanlar başta olmak üzere doğayı korumaktır. Su kıtlığını da lakin iklim kriziyle çaba ederek ve su kaynaklarını koruyarak önleyebiliriz. Fosil yakıtları bir an evvel terk etmeden ve büsbütün pak güç kaynaklarına geçmeden iklim kriziyle çaba etmek mümkün değil” tabirlerini kullandı.
Fotoğraflar: AA, İHA