ABD’nin California eyaletine bağlı Los Angeles kentinde devam eden orman yangınları hala tam manası ile denetim altına alınamadı. Geniş bir alanı kül eden alevler on binlerce kişinin tahliye edilmesine neden oldu. En az 24 kişinin vefatına yol açan yangından yüz binlerce yapı da yok oldu. Tüm eforlara rağmen en az üç büyük yangın sürüyor.
ELEKTRİK KESİNTİLERİ VAR, TRAFİK FELÇ
İlk başlayan ve hala en büyük olan Palisades yangını, büyük bölgeleri tahrip ederken, bunlara Mel Gibson ve Paris Hilton üzere ünlülerin konutlarının bulunduğu kalburüstü Pacific Palisades mahallesi de dahil. Yangınların sebebi inceleniyor. Perşembe günü Kenetth yangını ismi verilen yeni bir yangın daha başladı. Bu yangınla ilgili olarak bir kişi kundak kuşkusuyla gözaltına alındı.
Kentin büyük kısmı elektrik kesintileri nedeniyle karanlığa gömülürken, kaçmak isteyenler nedeniyle yollarda trafik tıkandı. Okullar ve üniversiteler de kapanmak zorunda kaldı.
32 SAATLİK ALARM
Yangının geniş bir alana yayılmasına neden olan rüzgarların bugün ağırlaşması bekleniyor. Ulusal Hava Durumu Servisi’nden meteorolog Ryan Kittell en kuvvetli rüzgarların bugün mahallî saatle 04:00’da başlayacağını ve Çarşamba günü öğlenden sonra sona ereceğini duyurdu.
32 saatlik tehlikeli hava şartlarının yangını büyütmesinden kaygı duyuluyor. Devam eden kuru ve sert hava şartlarına bir de yağmur beklentisinin az olması ekleniyor.
Kittell açıklamasında “Asıl sorun 25 Ocak’a kadar, kıymetli bir yağış ihtimalinin olmaması, hatta hiç olmaması” derken Angeles İlçe İtfaiye Şefi Anthony Marrone, kent sakinlerine mümkün tahliye buyruklarına uymaya hazır olmaları gerektiğini hatırlattı.
SEBEBİ ELEKTRİK SINIRLARI MI?
Müfettişler yangınlara neyin sebep olduğunu tespit etmeye çalışırken bölge sakinleri yangınlardan en az birinin elektrik altyapısından kaynaklanmış olabileceğindi düşünüyor. ABD’li New York Times gazetesinde yer alan bilgilere nazaran, 1992’den bu yana Kaliforniya’da gerçekleşen 3.600’den fazla orman yangının elektrik çizgilerindeki problemlerden kaynaklandığı tespit edildi.
Pasadena bölgesindeki Eaton yangını nedeniyle mülkleri ziyan gören mesken sahipleri, kiracılar ve iş yeri sahipleri ABD’li elektrik dağıtım şirketi Southern California Edison’a dava açtı. Şirket yangının çıkış nedenini araştırdığını duyurdu.
New York Times, 2017 yılındaki Thomas yangını,2018 yılındaki kamp yangını ve 2021 yazındaki Dixie yangınının da elektrik sınırları ile ilgili olduğunu hatırlattı ve emsal sıkıntıların yalnızca Kaliforniya’da değil öbür eyaletlerde de yaşandığını yazdı.
NEDEN BU KADAR SÜRATLİ YAYILDI?
Hafta sonu hafifleyen rüzgarların tekrar sürat kazanıp saatte 110 kilometre sürate ulaşacağı belirtilirken, alevlerin daha da geniş bir alana yayılmasından korkuluyor.
Peki, Los Angeles’taki bu yangınlar neden bu kadar ağır ve nasıl bu kadar çabuk yayıldı? İşte uzmanların dikkat çektiği ayrıntılar…
BİTKİ ÖRTÜSÜ
Uzmanlar, El Nino hava olayı nedeniyle 2024’te düşen ağır yağışın, kış aylarındaki yangın riskini artırdığını söylüyor. Edinburgh Üniversitesi’nden yangın bilimi araştırmacısı Rorry Hadden şöyle açıklıyor;
“Yangından evvel düşen yağış, bitki örtüsünün kıymetli biçimde büyümesine yol açabiliyor. Daha sonra bu yangın için potansiyel bir yakıt olabiliyor. Sonra da daha kuru hava devrine geçiliyor, bu bitki örtüsü çok çok süratli kuruyabiliyor ve daha fazlası da var. Yani yangın için daha da fazla yakıt.”
İngiltere Ekoloji ve Hidroloji Merkezi’nden orma yangını uzmanı Maria Lucia Ferreria Barbosa da 2024’teki yağışlı havanın akabinde, kuru devrin gelmesinin “orman yangınlarının yayılması için harika koşulları” yarattığını söylüyor. Bu çok yağışlı havadan kuru havaya geçiş hidroiklim kamçısı diye biliniyor. Son periyotta yapılan bir araştırmaya nazaran global ölçekte bu durumun ortaya çıkması riski, 20. yüzyılın ortalarından bu yana kıymetli ölçüde yükseldi.
SANTA ANA RÜZGARLARI
Sert esen rüzgarlar Los Angeles’ın batısındaki alevleri, süratle hareket eden bir orman yangınına dönüştürdü. Yangın, kuru bitki örtüsüyle yayıldı ve Santa Monica yakınlarındaki Pacifik Palisades mahallesinin etrafını sardı.Bu rüzgarlar genelde sıcak ve kuru esiyor ve bitki örtüsündeki nemi daha da kurutuyor.
Hadden “Tüm orman yangınlarında üç şeyin bir ortaya gelmesi gerekiyor; bir cins alevlenme, yanacak bir şey ve havadan oksijen” diyor. Lakin California çölünden gelen rüzgarların suratı bu yangınları bilhassa ağır bir hale getirdi.
“Santa Ana, Föhn ya da saç kurutma makinesi rüzgarları” diye bilinen bu rüzgarlar, orman yangınlarının davranışlarını varsayım edilemez hale getiriyor.
Hadden “Bu rüzgarlar çok, çok kuru. Çok çok süratli hareket ediyorlar ve hasebiyle bir yangın başladığında tutunması, büyümesi ve süratle yayılması kolaylaşıyor” diye açıklıyor.
Bazı durumlarda bu rüzgarlar elektrik direklerini devirerek, kablolardan çıkan kıvılcımların etraftaki bitki örtüsünü yakmasıyla yangınlara bile yol açabiliyor.
KOR YAYILMASI
Hadden’a nazaran bu rüzgarlar alevleri coşturmakla kalmıyor, orman yangınlarındaki yapı kaybının esas nedeni olan kor yayılmasına da yol açıyorlar.
Hadden “Alevlerin önüne yollar ve binalar üzere pürüzler çıkabiliyor. Lakin bu korları hiçbir şey durduramıyor ve dolaşıyorlar” diyor.
Rüzgarlar yanan bitki örtüsündeki korları sürükleyip, ileriye taşıyabiliyor. Yangının birkaç metre önüne sürüklenip, yeni bitki örtüsüne yayılabiliyorlar ya da birkaç kilometre birden sürüklenip, diğer yerlerde yangınları tetikleyebiliyorlar.
Rorry Hadden “Bu korların onlarca kilometre dolaştığına dair haberler var. Konutların etrafındaki boşluklarda ya da süs bahçelerinde düşüp, konutları yakabiliyorlar” diyor.
Bir kor bir konutun alev almasına yol açarsa, itfaiyeciler müdahale edebiliyor.
Ancak Hadden “Sorun şu ki, bu korlarla onlarca konut tıpkı anda alev alabiliyor ve sonra her bir yanan mesken kendi korunu üretiyor. Yani rüzgarlarla taşınan bu korlarla bir tıp domino tesiri görüyorsunuz” diyor.
Korlar, maddi hasara yol açmanın yanı sıra, önlerine çıktıkları beşerler için de çok tehlikeli olabiliyor.
Alex Gellis CBS News’e yaptığı açıklamada kız arkadaşının konutu alev aldığında yaşadıklarını “Bir kor girdabı üzereydi, hiç oksijen yoktu. Kendimi otomobilime sıkıntı attım” demişti.
TEPELER VE KANYONLAR
Lon Angeles kentinin engebeli coğrafyası da orman yangınlarının yarattığı riski büyütüyor.
Hadden “Alevler zirve üst çok çabuk yayılır. Kanyonlar, vadiler, bu cins şeyler çok şiddetli yangın davranışlarına yol açar. Birilerinin bu alevlerle uğraş etmesi çok güç ve tahminen de imkansız” diyor.
Topografya, tahliyeyi de zorlaştırıyor. Eski Los Angeles Belediye Meclisi Üyesi New York Times’a yaptığı açıklamada, Palisades bölgesinde zirve yamaçlarındaki dar yolların bölgeden kaçmak isteyenlerin önünde ek bir zorluk olduğunu vurguladı.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
Uzmanlar, iklim değişikliğinin bu tıp yangınlar çıkma ihtimalini artırdığını söylüyor.
Hadden “Mesele yalnızca daha sıcak ya da kuru hava değil. Sorun çok yağışlı, rüzgarlı, sıcak ve kuru şartlarla birebir anda başa çıkmak durumunda kalınması” diyor.
ABD hükümetinin araştırması bu değişikliklerin, orman yangınları riskini ve yoğunluğunu artırdığına işaret ediyor. ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi “İklim değişikliği, artan sıcaklık ve kurak atmosfer, ABD’nin batısındaki orman yangını riskinin ve boyutunun artmasında kıymetli bir rol oynadı” dedi.
Çok sıcak geçen bir yazın ve son aylarda yağmur düşmemesi nedeniyle California eyaleti bilhassa tehdit altında.
Eyaletin güneyindeki yangın mevsiminin genelde Mayıs-Ekim ortası olduğu düşünülürdü, lakin eyaletin Valisi Gavin Newsom artık makul ayların kelam konusu olmadığını söyledi ve “Artık yangın mevsimi yok, yangın yılı var” dedi.