Geçen haftalarda yayımlanan, Mor Çatı Bayan Sığınağı Vakfı’nın ‘Kadına Yönelik Şiddetle Çabada Aile Mahkemeleri’ raporu aile mahkemelerinin engelleyici pratiklerine odaklanıyor. Bayanların sözlerinin yanı sıra Mor Çatı istekli avukatlarının tecrübelerine de dayanarak hazırlanan raporda çeşitli sıkıntılar gündeme getiriliyor; önlem kararlarının uygulanmaması, uzayan dava süreçleri, reddedilen nafaka ve velayetler, mutabakatlı boşanmaya mecbur bırakma ve daha fazlası…

Araştırmaya nazaran en temel sorun bayanların önlem kararlarına erişmekte zorlanması ve önlem kararlarının mahkemeler ve kolluk kuvvetleri tarafından gereğince uygulanmaması. Örneğin dava sürecinde şiddet gören bir bayan için kapalılık kararı alınsa da çocukları için bu karar verilmiyor. Şiddet gösteren erkek de çocuğun okul bilgileri üzerinden bayana çarçabuk ulaşabiliyor. Raporun yazımında misyon alan Mor Çatı gönüllüsü Elif Ege’ye nazaran bu durum öncelikle şiddetin çocuklar üzerindeki tesirinin görünmez olduğunu ortaya koyuyor ve çocuğun üstün faydası (esnek, hâkimin takdirine açık, somut olayın özelliklerine nazaran uyarlanması gereken hakkaniyet kavramı) öncelenmiyor. Öte yandan bayan, çocukları şiddetin aracı olarak kullanmaya devam eden erkek tarafından şiddet münasebetinin içine çekiliyor. Aile mahkemelerinde yaşananları ve bunların bayanlar üzerinde yarattığı tesirleri Elif Ege’yle konuştuk.

◊ Tedbir kararlarının uygulamasındaki sıkıntılar bayanları nelerle karşı karşıya bırakıyor?

6284 Sayılı Kanun (Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun) kapsamında talep edilen önlem kararları, temel olarak bayanların muhakkak bir mühlet boyunca şiddetten uzaklaşabilmelerini, şiddetin tesirinden sıyrılarak kendileri ve varsa çocukları için şiddet ortamından büsbütün ayrıldıktan sonraki süreçlerine dair plan yapabilmelerini sağlar. Bu kapsamda, çeşitli önlemler öngörülmektedir. Örneğin, faile yönelik uzaklaştırma kararı, bayana ve çocuğa verilecek saklılık kararı, süreksiz nafaka, sığınak önlemi yahut kanunun öngördüğü halde bayanın ve çocuğun özel gereksinimlerine nazaran tanımlanabilecek farklı önlem kararları, bayanların bir müddet şiddetten uzak, bağımsız bir hayat kurmalarına imkan tanır. Kanun yazılırken feministler, evvelki 4320 Sayılı Kanun’un uygulamalarını ve eksiklerini dikkate alarak 6284 Sayılı Kanun’un kapsamını şekillendirdiler. Önlem kararlarının uzun müddetli (örneğin 6 ay) olması gerektiğini ve bayanın özel gereksinimlerine nazaran tanımlanmasının kıymetini vurguladılar. Lakin, bugün geldiğimiz noktada, bu ülküden uzaklaşıldığını görüyoruz. Uygulamada önlem müddetleri giderek kısaldı, hatta raporumuzda da belirttiğimiz üzere, ekseriyetle sırf bir ay üzere kısa müddetlerle veriliyor. Bu mühletler, faile bildirim edilene kadar çoktan doluyor. Ayrıyeten kararlar ekseriyetle kopyala-yapıştır yordamıyla hazırlanarak bayanların gereksinimlerine uygun olmaktan uzak kalıyor. Bu cins kararlar, kanunun temel gayesi olan bayanların şiddetten uzaklaşabilmeleri ve geleceklerini planlayabilmelerine mahzur oluyor.

◊ Rapora nazaran boşanma sürecinde bir öteki sorun bayanların süreksiz nafaka ve süreksiz velayet taleplerinin sıklıkla reddedilmesi. Bu retlerin yarattığı problemler neler?

Ülkemizde halihazırda yerleşmiş toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin eğitim ve işgücündeki yansımasını da düşündüğümüzde bayanlar boşanma kararı verdikleri anda fakirleşmeye başlıyorlar. Uzun süren çekişmeli boşanma davaları esnasında bu fakirleşmeyi en yakıcı biçimde yaşıyorlar. Bayanların şiddetten uzaklaşabilmeleri için boşanma davası sürerken başlayan finansal, toplumsal takviyelere gereksinim var. Çocuklar konusunda da sıklıkla söylediğimiz üzere erkekler, çocukları şiddetin aracı olarak kullanıyor ve velayet konusunda bayandan yana olmayan yaklaşımlar aslında direkt buna hizmet ediyor. Buna bilhassa görüş hakkı problemi giriyor. Sık sık altını çizdiğimiz üzere erkek şiddetinin çocuklara tesirini görmezden gelerek, bayanların boşanma davaları esnasında buna yönelik beyanlarını dikkate almayarak erkek hâkim bakış açısıyla fail erkeklere verilen görüş hakkı, bayanların şiddet ilgisi içinde kalmaya devam etmesine neden oluyor.

◊ Boşanma davalarında birinci duruşma tarihinin çok geç verildiğine dair bilgiler mevcut. Bu nasıl bir sorun yaratır?

Şiddetten uzaklaşmaya karar veren bayanların boşanma davası ve sonrasındaki süreçte güçlendirilmesi ve türel sürecin de olabildiğince kısa sürerek bir sonuca ulaşması ve bu sayede bayanın tekrar tekrar şiddet görmesinin engellenmesi gerekiyor. Lakin daha en başında geç verilen birinci duruşma tarihleriyle aslında bu mümkün olamıyor.

◊ Raporda en çok dikkat çeken sıkıntılardan biri de kusurun cinsiyetçi uygulaması. Bayanın kendine dair aldığı kararlar (çocuk yapmak istememe, mesken işlerini üstlenmeme gibi) erkeğin şiddetiyle eşit kusur olarak görülebiliyor. Bu uygulama hakkında yorumunuz nedir?

Raporda da lisana getirdiğimiz üzere kusurun tarifi maddede açık ve net değil. Aileyi bayanın şiddetten uzaklaşabilmesinin üstünde tutan patriarkal yaklaşıma sahip yargıçlar tarafından yorumlandığında sonuç kusurun cinsiyetçi biçimde uygulanması olarak ortaya çıkıyor. Sizin de söz ettiğiniz üzere bayanların kendilerine ilişkin aldıkları kararlar erkek şiddetiyle eş tutularak yorumlanıyor ve bayanlar eşit kusurlu bulunuyor. Bu da davanın sonuçlanmasında bayanlara belirlenen tazminat ve nafaka ölçüleri bakımından hak kaybına yol açıyor. Kusur prensibine nazaran nafaka ve tazminata hükmedilmesi, bayanları güçlendirecek gerekli toplumsal siyasetlerin yokluğunda, bayanların boşanma sonrası daha da fakirleşmelerine neden oluyor.

 

‘HAKLARINDAN VAZGEÇİYORLAR’

◊ Aile mahkemelerinde duruşmaların yıllarca sürmesi bayanları ne biçimde etkiliyor?

Bir Mor Çatı gönüllüsünün paylaştığı üzere -raporda da değinmiştik- kadınlar şu seçimi yapmaya zorlanıyor: Boşanıp kurtulmak mı istiyorum? Bu durumda ne olursa olsun diyerek, haklarından feragat ederek, hani aslında ‘Lanet olsun’ diyerek boşanıyor bayanlar. Ya da “İsterse 10 yıl sürsün boşanma davası, ben hakkımı istiyorum” diyecek mi bayanlar? Bayanlar çoğunlukla  şiddet uygulayan fail tarafından haklarından feragat ederek mutabakatlı boşanmaya zorlanıyor. Ayrıyeten buna ek olarak ekonomik kriz nedeniyle verilen tazminatların yıllar içindeki bedel kaybını ve verilen nafaka ölçülerinin az olmasını da düşündüğümüzde haklarından da vazgeçmek durumunda kalıyorlar.

◊ Nafaka belirlemede bir standart olmamasının yarattığı zorluklar nelerdir?

Kusurun cinsiyetçi uygulanmasında da tartıştığımız üzere standardın olmadığı durumda, erkek hâkim bakış açısına sahip yargıçlar tarafından nafaka minimum fiyat, açlık ve yoksulluk hududu üzere genel ekonomik standartların çok uzağında, düşük biçimde belirleniyor. Kayıtsız iktisadın yaygın olması nedeniyle, erkeğin malvarlığı resmi kayıtlarda görünmeyebiliyor.