Çin’de çıkan yeni salgın korkuttu: Kâbus 5 yıl sonra geri mi dönüyor? İnsan metapnömovirüsü (HMPV) nedir? HMPV salgını hakkında neler biliyoruz? Uzmanlar ne diyor? | 9 SORU 9 CEVAP

Bundan tam 5 yıl evvel tarihi değiştirecek bir salgın başlıyordu. Çin’de ortaya çıkan Covid-19 virüsünün tüm dünyayı tesiri altına alması, 7 milyondan fazla kişinin hayatını kaybetmesiyle, çok daha fazlasının günler hatta aylar süren ağır hastalıklarla savaşmasıyla ve iş hayatından toplumsal medyaya her şeyin değişmesiyle sonuçlandı.

Dolayısıyla geçtiğimiz hafta yeniden Çin’de ortaya çıkan bir virüs, pek çok kişinin 5 yıl öncesini hatırlamasına ve kaygıya kapılmasına yol açtı. Pekala kısaca HMPV olarak bilinen “human metapneumovirus” yani insan metapnömovirüsü nedeniyle endişelenmeli miyiz? İşte şu ana kadar tüm bildiklerimiz…

1) HMPV NEDİR?

HMPV, her yıl tüm dünyada yayılan ve teneffüs yolu hastalıklarına yol açan pek çok patojenden bir tanesi. Oldukça yaygın görülen bir virüs olan HMPV kişiyi hayatının çeşitli devirlerinde tekrar tekrar enfekte edebiliyor. Türkiye üzere soğuk kış aylarının yaşandığı coğrafyalarda grip üzere mevsimlik bir virüs olan HMPV, Ekvator’a yakın sıcak iklimlerde yıl boyunca dolanımda olabiliyor.

HMPV, ülkemizde ve dünyada RSV olarak bilinen respiratuar sinsityal virüse benzerlik gösteriyor. Tıpkı grip ve Covid üzere bu virüs de öksürük, ateş, buruk tıkanıklığı ve hırıltılı soluk alıp verme üzere belirtilerle kendini gösteriyor.

Çoğu HMPV enfeksiyonları hafif geçiyor, sıradan bir soğuk algınlığına benzeri semptomlara neden oluyor. Ancak bilhassa bebeklerde, yaşlılarda ve bağışıklık sistemi çökmüş bireylerde görülen ağır hadiselerde, HMPV bronşit ya da zatürre üzere hastalıklara yol açabiliyor. Astım, KOAH ya da amfizem üzere akciğer hastalıkları bulunan bireyler de HMPV’nin tehlikeli sonuçlar yaratabildiği bir öbür küme.

Gelir seviyesi yüksek ülkelerde HMPV’nin vefata yol açtığı durumlar çok az görülürken, sıhhat sisteminin ve hasta takibinin zayıf olduğu düşük gelir seviyesine sahip ülkelerde HMPV kaynaklı ölümlerle daha sık karşılaşılıyor.

2) BU VİRÜS NE VAKİTTİR SİRKÜLASYONDA?

HMPV birinci olarak 2001 yılında tespit edildi fakat araştırmacılar virüsün en az 60 yıldır beşerler ortasında dolanımda olduğunu belirtiyor. Vanderbilt Üniversitesi Tıp Merkezi’nde pediatrik bulaşıcı hastalıklar uzmanı olarak vazife yapan Dr. Leigh Howard, The New York Times’a yaptığı açıklamada, “Bu virüs yeni olmamakla birlikte ismi influenza, Covid ya da RSV kadar güzel bilinmiyor” dedi.

Bunun sebeplerinden biri, hastane yatışlarında HMPV teşhisi konduğu durumlar haricinde virüsün ismiyle anılmaması. Dr. Howard, “Klinik özelliklerini öbür viral hastalıklardan ayırt etmek çok sıkıntı ve HMPV için Covid, grip ya da RSV’de olduğu üzere rutin testler yapmıyoruz. Münasebetiyle enfeksiyonların birçok fark edilmiyor ve o sırada yaygın olan teneffüs yolu hastalığı neyse o sayılıp geçiliyor” dedi.

Öte yandan The Guardian’a konuşan uzmanlar, olaylardaki artışın sebebinin yeni teknolojilerin HMPV’yi eskiye kıyasla daha kolay teşhis ve tespit edebilmesi olabileceğini söyledi.

Avustralya’da bulunan Flinder Üniversitesi’nde kamu sıhhati alanında dersler veren Dr. Jacqueline Stephens, The Guardian’a yaptığı açıklamada, “Bence şu an salgınlar konusunda çok daha tedbirliyiz. Herkes tetikte ve insan metapnömovirüsü sözünü duymak kulağa korkutucu geliyor” dedi.

3) HMPV ENFEKSİYONLARI NASIL YAYILIYOR? VİRÜS NASIL BULAŞIYOR?

HMPV’nin esas bulaş yolları; soğuk algınlığı, grip ve Covid ile aşağı üst birebir. Hastalık; öksürük ve hapşırık yoluyla havaya saçılan minik damlacıklar, enfekte olmuş bir şahısla direkt temas etmek ya da kontamine olmuş yüzeylere temasla yayılıyor.

4) HMPV’NİN AŞISI YA DA TEDAVİSİ VAR MI?

HMPV’ye özel bir aşı bulunmuyor. Fakat RSV için bir aşı var ve tıpkı anda birbirine çok benzeyen bu iki virüse karşı müdafaa sağlayacak tek bir aşı geliştirilmesi için araştırmalar sürüyor. HMPV virüsüne karşı özel bir antiviral tedavi de bulunmuyor. Tedavi daha çok semptomların güzelleştirilmesine odaklanıyor.

Dr. Stephens, HMPV’nin Covid-19 ya da influenzanın tersine bildirilmesi gereken bir hastalık olmadığını daha fazla “soğuk algınlığı” başlığı altında toplanan virüslerden biri olduğunu belirterek, “Bir dizi mikroorganizma var ve bildirilmesi gereken hastalıklar değiller zira çok yaygınlar ve çok insan bu hastalıkları kapıyor. Birkaç gün makus hissetmemize neden oluyorlar. Lakin dinlendiğimizde ve birkaç gün dikkat ettiğimizde toparlanıp iyileşiyoruz” sözlerini kullandı.

Brisbane’da bulunan Mater Sıhhat Hizmetleri’nde bulaşıcı hastalıklar yöneticisi olarak vazife yapan Prof. Dr. Paul Griffin ise, “Ağır hastalığa neden olabilir ve oluyor da. Bu nedenle bence insanların vaziyetin ne olduğunu bilmesi önemli” dedi.

Prof. Dr. Griffin, “Sorun şu ki şu an insanları bulaşın azaltılmasını sağlayacak yollara dair eğitmek dışında yapabileceğimiz çok fazla şey yok. Aşı ya da antiviral yok lakin geliştirilme etabında olan birtakım aşılar mevcut” dedi.

5) ÇİN’DEN HMPV’YLE İLGİLİ AÇIKLAMA GELDİ Mİ?

Çinli yetkililer HMPV hadiselerinin arttığını doğruladı lakin virüsün yabancı bir patojen olmadığını ve çok büyük bir kaygı yaratmadığını vurguladı. Öte yandan Covid-19’a yol açan koronavirüs yeni bir patojendi. İnsanların bağışıklık sistemleri bu virüse karşı bir savunma geliştirmiş olmadığı için ağır hastalık ve vefat olayları çok fazla olmuştu.

Çin Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezi tarafından 27 Aralık’ta hususla ilgili bir basın toplantısı düzenlendi. Merkezin Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü Yöneticisi Kan Biao, HMPV hadiselerinin 14 yaş ve altı çocuklar ortasında artışta olduğunu söyledi. Kan artışın bilhassa Çin’in kuzeyinde görüldüğünü, birebir halde influenza hadiselerinde da bir artış yaşandığını belirtti.

Bu yıl ocak ayının sonuna denk gelen Çin Yeni Yılı’nda seyahatlerin ve kalabalık kümeler halinde toplanmaların artmasıyla olayların pik yapmasının beklendiğini de kelamlarına ekleyen Kan, “Ancak genel konuşmak gerekirse şu anki duruma bakıldığında, bu yıl bulaşıcı teneffüs yolu hastalıklarının yoğunluğu ve yayılması geçen yılın altında kalacak” dedi.

Çin resmi haber ajansı Xinhua’nın aktardığına nazaran, resmi datalar ülkedeki HMPV hadiselerinin aralık ayının ortasından bu yana arttığına, hem ayakta tedavi gören hem de acil servislere başvuran hastaların sayısında bir çoğalma olduğuna işaret ediyor.

Ajansın haberinde, virüse dair fazla bilgisi olmayan ebeveynler ve toplumsal medya kullanıcılarının bilgi almak için internete başvurduğu vurgulanarak, sakin olunması, ellerin sık yıkanması ve kalabalık yerlerden kaçınılması üzere her zamanki tedbirlerin alınması tavsiye edildi.

Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning de cuma günü yaptığı olağan medya bilgilendirme toplantısında, influenza ve öbür teneffüs yolu virüslerinin yılın bu vaktinde rutin olarak arttığını lakin “geçtiğimiz yıla kıyasla daha hafif ve daha az yayılmış üzere göründüğünü” söyledi.

Çinli yetkililer geçen hafta da kaynağı bilinmeyen zatürre olayları için bir izleme sistemi kurulacağını duyurdu. Çin resmi haber televizyonu CCTV’nin haberine nazaran, kelam konusu sistem laboratuvarların olayları bildirebilmesi, hastalık denetim ve tedbire kurumlarının da bildirilen hadiseleri teyit ve yönetim edebilmesi için gerekli süreçleri içerecek.

6) ÇİN KAMUOYU HMPV’YE NASIL BİR REAKSİYON VERDİ?

Çin’deki kullanılan toplumsal medya platformlarında tasa hakim. Pek çok kişi hayatları boyunca HMPV’yi duymadıklarını ve bunun yeni bir patojen olduğunu öne sürüyor. Lakin Çin’in resmi haber kanalları, vatandaşların gönüllerini rahatlatmaya yönelik bir yayın siyaseti izlerken antiviral ilaçların bilinçsiz kullanımına karşı da ikazlarda bulunuyor.

Koronavirüs pandemisi sırasında stokladıkları ve ellerinde kalan maskeleri nihayet kullanabilecekleri için sevindiklerini belirten şakacı toplumsal medya kullanıcıları da mevcut. Lakin pek çok kişi yalnızca HMPV’nin değil genel olarak hastalıkların arttığını tabir ediyor. Örneğin dün “Çin Twitter”ı olarak bilinen Weibo’da gündem olan başlıklardan biri “Neden grip bu kadar acı veriyor” sorusuydu.

7) DÜNYA SIHHAT ÖRGÜTÜ’NDEN BİR AÇIKLAMA GELDİ Mİ?

Dünya Sıhhat Örgütü yetkilileri kaygılanacak bir durum olmadığını belirtti. Örgüt ismine bir açıklama yapan Dr. Margaret Harris, Çin makamlarından gelen raporlara nazaran, hadiselerde öngörülebilir bir artış görüldüğünü söyledi.

Dr. Harris, e-posta yoluyla yaptığı açıklamada, “Yılın bu vakitlerinde yani Kuzey Yarımküre’nin kış aylarında bekleneceği üzere, mevsimsel influenza, RSV ve insan metapnömovirüsü üzere akut teneffüs enfeksiyonlarında aydan aya artışlar yaşanmaktadır” tabirlerini kullandı.

8) ENDİŞELENMELİ MİYİZ?

Çin’den gelen haberler akıllara 5 yıl öncesini, Covid pandemisinin herkesin başlarının karışık olduğu birinci günlerini hatırlatıyor. Öte yandan Dünya Sıhhat Örgütü hala Çin’den 5 yıl evvelki koronavirüs salgınının kökenlerine dair daha fazla bilgi talebinde bulunuyor.

Ancak şu anki durum ile 5 yıl öncesi ortasında kıymetli farklar var. Covid hayvanlardan insanlara bulaşmış olan ve geçmişte bilinmeyen bir virüstü. HMPV ise geçmişte kapsamlı araştırmalara bahis olmuş, test edilebilen tanıdık bir virüs. Global nüfusun çok büyük bir kısmı bu virüse karşı bağışıklığa sahipken Covid’e karşı bağışıklığımız hiç yoktu. Bu nedenle birüs pandemiye dönüşmüştü. HMPV mevsiminin ağır geçmesi hastaneleri, bilhassa de çocuk servislerini zorlayabilecek güce sahip. Fakat sıhhat kuruluşlarının bu yükün altında ezilmesi kelam konusu değil.

Bununla birlikte, Prof. Dr. Griffin, “Bu virüsün bir pandemi yaratacağına dair endişelenmemiz gerektiğini düşünmüyorum. Lakin hadiselerdeki artış ve yarattığı tesir önemli” dedi ve ekledi: “HMPV’ye özel aşılarımız ve antiviral ilaçlarımız olmadığını da düşünürsek, hastalığın yayılmasını önlemek için pandemiden düzgün bir ders çıkarılabilir.”

Avustralya Ulusal Üniversitesi’nde bulaşıcı hastalıklar uzmanı olarak misyon yapan Dr. Sanjaya Senanayake de “Çin’in bu salgına ait dataları vaktinde paylaşması da hayati kıymet taşıyor. Buna kimin enfekte olduğuna dair epidemiyolojik bilgiler de dahil. Dahası hakikaten salgından HMPV’nin sorumlu olduğunu ve telaş verici önemli mutasyonlar yaşanmadığını teyit edecek genomik bilgilere de gereksinimimiz olacak” dedi.

9) NE YAPABİLİRİZ?

Prof. Dr. Griffin, “Covid pandemisi mühletince tedbirler alıp sayıları azaltma konusunda çok yeterliydik. Ancak artık o zamanki kadar çok tedbir almıyoruz ve hadiselerin tekrar arttığını görüyoruz. Ben muhakkak Covid periyodundaki üzere sıkı kısıtlamalar önermiyorum lakin meskende kalmak, öksürürken ve hapşırırken damlacıkları ortalığa saçmamak için dikkatli olmak ve el hijyeni kış döneminde çok önemli” dedi. Prof. Dr. Griffin, hasta olanların işe ya da okula gitmemesi gerektiği konusunda da ikazda bulundu.

Dr. Stephens, buna ek olarak hasta bireylerin kalabalıklara girerken maske takmasını bu sayede diğerlerini, bilhassa de yüksek risk grubundakileri enfekte etmekten kaçınmasını tavsiye etti.